Een uitvoering van de sonates voor piano van Domenico Scarlatti neemt een onvermoede wending wanneer blijkt dat de verwarde theaterdirecteur drie evenementen op hetzelfde tijdstip heeft geboekt. Een vermaarde Italiaanse concertpianiste, een exotische kookavond met deelnemers uit Zuid-Afrika, Senegal, Iran, … en een lezing door een gelauwerde professor moraalfilosofie met als thema ‘De Vreemdeling in Onszelf’.
Het Scarlatticoncert, symbool van de Westerse klassieke elitaire cultuur wordt op clowneske wijze onderuitgehaald door een groep kookexoten die een Njam, Njam Mondiale komen presenteren. Dat leidt tot een verhitte discussie en ernstig conflict met de concertpianiste (Alexandra Oppo) die in een denigrerende vooroordelentaal de koks afbekt. Een vrouw in tsjador (Sachli Gholamalizad), gereduceerd tot zittend niets doen, op haar schoot een radio met vooraf geprogrammeerde audiocassette van de kooksessiecommentaren, houdt nadien een korte monoloog over wat haar als vrouw allemaal ontzegd wordt maar eindigt met ‘Je quitte cette macarade … .’ Waarop één van de koks: ‘Maar ik draag zoveel maskers, blijf.’ Daarna wordt de professor moraalfilosofie (Mark Vandenbos) geïntroduceerd. De rede doet haar intrede via een lezing Westerse moraalfilosofie: De Vreemdeling in Onszelf. Duidelijke verwijzing naar een werk van de Bulgaarse taalfilosofe en psychoanalytica Julia Kristeva. Op het achterplat van haar naar het Nederlands vertaalde essay Etrangérs à nous-mêmes (1988) lezen we:
‘Een vreemdeling zult gij niet onderdrukken, noch hem benauwen, want gij zijt vreemdelingen geweest in het land van Egypte.’ Het citaat stamt uit Exodus. Even tolerant waren de Grieken in hun literatuur: in Aeschylus’ De smekelingen worden vijftig vluchtelingen in de stadstaat Argos opgenomen, al betekende dat oorlog met Egypte.
De houding ten opzichte van vreemdelingen is in de loop van de westerse geschiedenis grondig veranderd: Armeniërs en joden zijn in deze eeuw vervolgd en vermoord en zelfs na die catastrofes lijkt het racisme in Europa nu weer in alle hevigheid de kop op te steken.
In dit boek bespreekt Julia Kristeva, Française van Bulgaarse origine, diepgaand de plaats van de vreemdeling in de westerse cultuur. Zij keert terug tot de bronnen van onze beschaving: tot de joodse, Griekse en vroeg-christelijke traditie. Zij zoekt in middeleeuwen en renaissance (Dante, Rabelais en Erasmus) naar denkbeelden en opvattingen en verbindt die met ideeën uit de verlichting en de romantiek. Toch schreef Kristeva geen cultuurfilosofische studie: in eerste instantie is het haar te doen om de moraal. Hoe staan wij – of dienen wij te- ten opzichte van de vreemdeling? Hoe kunnen wij een houding vinden die ons niet van onszelf vervreemdt en die tegelijkertijd rekening houdt met de vreemdheid van de ander? Kristeva vindt voor een antwoord inspriatie bij Freud, die er in zijn concept van de ‘unheimliche Fremdheit’ van uitging dat ieder mens in zijn onbewuste een vreemde is voor zichzelf. Wie die onzekerheid van de menselijk staat accepteert, zal het vreemde buiten zichzelf niet meer brandmerken.
Daar gaat het dus om in Scarlatti. Tijdens de lezing keren de rollen. De ‘multiculti kokclowns’ blijken intelligente wereldburgers die de geschiedenis van de westerse moraalfilosofie en literatuur goed kennen en … prachtig Scarlatti vertolken.
We vieren dit jaar 50 jaar migratie. De migranten hebben hun culturele, religieuze en linguistische referentiekaders met zich meegebracht en onze cultuur veranderd. Kennen we echter de vreemdeling in onszelf wel? Diegene namelijk die in contact met de andere soms ‘ver van huis is’.
Deze voorstelling houdt ons een spiegel voor die veel leuke, vaker confronterende momenten oplevert. Doorheen het hele stuk voel je Kisteva’s vrouwelijke benadering van de werkelijkheid doorklinken nl die van verwerping, verandering, opstand. Het niet erkennen van het vreemde in deze ongelukkige samenloop van omstandigheden stevent af op een catastrofe. Het oude, gesymboliseerd door de theaterdirecteur (Tuur De Weert), exponent van mannelijke orde en wet, is ten prooi aan verwarring. ‘Hoe moet het nu verder?’, vraagt hij zich in een slotmonoloog vertwijfeld af. Zijn vrouw (Hilde Van Haesendonck), mee oorzaak van de chaos, probeert te redden wat te redden valt. Franz Marijnen ziet de continuiteit echter verzekerd: een ‘vreemdeling’ (Idy Mbenge) zet zich achter de vleugel en speelt virtuoos Scarlatti.
Een project van Franz Marijnen met een internationale cast Alexandra Oppo, Tuur De Weert, Mark Vandenbos, Aïcha Cissé, Sachli Gholamalizad, Mostafa Benkerroum,Hilde Van haesendonck, Zukisa Nante,Idy Mbengue scenografie Marcos Viñals Bassols muziek en soundscape Alain Van Zeveren kostuums Joëlle Meerbergen technische leiding en lichtontwerp Felix Goossens techniek Bas Banen, Dieter Lambrechts een productie van t,arsenaal mechelen
Gerelateerd aan dit thema is de boeiende TED-talk van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie over ‘The danger of a single story’.
Blauwkruikje 