Caos Calmo – Kalme chaos | Sandro Veronesi****

Kalme chaos (2006) van Sandro Veronesi besliste ik te lezen toen ik vernam dat hij de Europese literatuurprijs 2016 , de prijs voor de beste in het Nederlands vertaalde roman van het afgelopen jaar, had gekregen voor zijn recentste roman Zeldzame aarden (2015) waarin ene Pietro Paladini opnieuw de hoofdfiguur is, tien jaar ouder weliswaar dan in Kalme chaos. Ik wou Pietro Paladini dus leren kennen en wel in zijn eerste literaire verschijning met name in Kalme chaos. De roman  is ondertussen een klassieker en werd in 2008 verfilmd.

Op het achterplat van de uitgave uit 2006, Rob Gerritsen vertaalde voor Prometheus, lezen we: Pietro Paladini is een tevreden man: hij heeft een uitstekende baan, een goede relatie en een dochter van tien. Maar op een dag verandert zijn leven ingrijpend: terwijl hij ’s ochtends een onbekende vrouw van de verdrinkingsdood redt, slaat thuis het noodlot toe.

Vanaf dat moment neemt zijn leven een andere wending. De bezorgdheid om zijn dochter neemt bizarre vormen aan. Overdag verblijft hij in zijn auto die hij heeft geparkeerd bij haar school en wacht hij tot zij weer naar buiten komt. Familieleden en collega’s komen hem op die plek opzoeken. Hij ontdekt de schaduwzijde van mensen die hij aanvankelijk als succesvol beschouwde. Terwijl de anderen allemaal de behoefte voelen om hun leed bij Pietro neer te leggen, blijft hij zich verwonderd afvragen wanneer zijn eigen verdriet in volle omvang tot hem zal doordringen.

De belangrijke thema’s in de roman zijn dood (vrouw Lara), verlies en verwerking maar ook zelfkennis en kennis van de anderen (schoonzus Marta, broer Carlo, collega’s en bazen Steiner en Bousson, Jolanda met hond Nevel, Eleonora Simoncini, de geredde vrouw). In dit verband concludeert Michaël Bellon in dS:

Wie is Pietro trouwens echt als hij zich bijna als een dubbelganger van zijn broer portretteert, als zijn eigen vader hem niet herkent, als hij zijn vrouw bedroog, en als hij ook zichzelf niet zegt te kennen. Ook de ‘waarheid’ bevindt zich hier in een permanente toestand van kalme chaos.

De fragiele vader- dochterrelatie evolueert, ondergaat een onverwachte omkering  en verankert zich daardoor in het hoofdthema van Kalme chaos ‘dat de jager de prooi wordt’. Het ongewone gedrag van Pietro die zich maanden voor de school van Claudia, zijn dochter, installeert, met de bedoeling er te zijn voor haar, leidt tot een gewijzigde kijk op wat belangrijk is in zijn leven. Hij voelt zich, van op afstand werkend voor zijn bedrijf, perfect op zijn plaats op die plek en houdt zich buiten de complexe fusiepolitiek van zijn bedrijf. Voor Claudia heeft deze beslissing van haar vader, niet meteen het beoogde effect, zo blijkt op het einde. Een bewustzijnsschok voor Pietro Paladini.

Behalve noodlot, toeval en vrije wil zijn ook de thema’s succes, geluk, liefde, eenzaamheid, vriendschap en verraad  aan de orde in  Kalme chaos. Interessant zijn ook de motieven en symbolen die gebruikt worden om die thema’s te behandelen: de beelden van kalmte en chaos die opduiken, de palindromen en ideeën over (on)omkeerbaarheid, Eros en Thanatos, het dwangmatig maken van lijsten… Ze dragen bij tot de intrigerende, soms paranoïde, humoristisch chaotische sfeer van de roman die van eind augustus tot begin december vier maanden vertelde tijd vat in 415 bladzijden. Een periode die op psychologische vlak meer van verdringing dan van verwerking heeft.

Kortom we hebben hier te maken met een bijzonder veelzijdige en indringende roman die in 2006 een  voorspellend karakter moet gehad hebben met betrekking tot de financieel-economische crisis die zich een paar jaar later aandiende. Benieuwd hoe de 43-jarige Pietro Paladini zich in Eenzame aarden  verder ontwikkelt.

Enkele recensenten over de roman:

Kalme chaos, de roman waarmee Veronesi in Italië de Premio Strega won, en dat bij ons nog steeds via mond-tot-mond-reclame – altijd het beste signaal dat een boek een lang leven beschoren is – bij nieuwe lezers belandt. Een roman die zich vermomt als een ironische zedenschets, maar au fond over de rouw van een jonge man gaat die plotseling zijn vrouw heeft verloren. Hij weet niets anders te doen dan zich te posteren in zijn auto voor de school van zijn dochter, en de hele dag op haar te wachten. In de dagen, weken die volgen ontpopt hij zich tot een biechtvader voor collega’s, vrienden en voorbijgangers, die hem komen opzoeken in zijn auto. Een tamelijk gezocht gegeven dat wonderbaarlijk onthullend uitpakt. – De Groene Amsterdammer 18/08/2010

Met Kalme chaos  heeft Veronesi zichzelf overtroffen: zijn nieuwe roman is nog rijper dan In de ban van mijn vader: minder schematisch, complexer en subtieler. Het boek verleidt de lezer tot belangrijke reflecties over de menselijke conditie in het huidige tijdsgewricht, over de onderhuidse spanningen tussen succeseconomie en persoonlijk geluk. – Trouw 11/11/2006

De chaos uit de titel overvalt, vooral bij het begin, ook de lezer: in een niet-aflatende stroom van gedachten en observaties stelt Veronesi, met (iets te?) veel gevoel voor dosering, scherp op de persoon van Paladini, wiens banden met de vele figuranten slechts bij herlezing al hun subtiliteiten prijsgeven. Het grote verschil met zijn magistrale doorbraakroman In de ban van de vader zit ‘m in de manier waarop: Veronesi is duidelijk rijper geworden en heeft geen grote vertelbewegingen meer nodig. Alle actie speelt zich af in het hoofd en het hart van de hoofdpersoon.Geen wilde achtervolgingen of dramatische taferelen, dus. Wel een huiveringwekkende tocht in de geest van een vader wiens waardenpatroon van de ene op de andere dag overhoop wordt gegooid. In een onverwachte finale weet Veronesi het boek nogmaals totaal op zijn kop te zetten. – Leeswolf 2006