Artefact is een thematentoonstelling en festival waarin hedendaagse kunst, actualiteit en maatschappelijke uitdagingen centraal staan.
In 2017 staat Artefact in het teken van magie. Wat betekent magie vandaag? Welke rol speelt het als fenomeen in onze samenleving? Hoe wordt het ingezet als metafoor? En wat hebben hedendaagse kunstenaars hierover te vertellen? Van poëzie tot strategie, van magisch object tot obscure systemen, van onschuldige afleiding tot manipulatie, de kunstenaars in The Act of Magic onderzoeken wat ons vandaag betovert.
Zo wordt de bezoeker ingeleid, voorbereid op de expo in het STUK in Leuven. Ik ging er gisteren een kijkje nemen. Het kunstwerk ervaren, bekijken en er de impact, de betekenis van trachten te vatten is altijd een uitdaging, een verrassing vaak ook als je ziet welke invalshoek de kunstenaar vond om een fenomeen te bestuderen en het vervolgens om te zetten in een kunstobject. Een groepje van elf alumni KU Leuven werd rondgeleid door de tentoonstelling en kreeg deskundige uitleg over de kunstenaars en hun werk. Of de tentoonstelling een antwoord biedt op de bovenvermelde vragen, wou ik in dit logje nagaan.
Wat betekent magie vandaag?
Het woord magie komt van het Persische ‘magush’ wat zoveel betekent als in staat zijn om, de macht hebben. Een illusionist beweert dat de magie van vandaag, morgen door de wetenschap technologisch achterhaald zal worden. De echte magiër moet deze evolutie voor zijn. De trics en trucs van vandaag worden in de toekomst dus wetenschappelijk verifieerbare feiten zo je wil. Zal de betoverende werking van de magie daarbij verdwijnen? De tentoonstelling geeft daarop een meer dan bevredigend antwoord.
Welke rol speelt het fenomeen in onze samenleving ?
Het intrigeert zoals in Squaring the circle , 2013 van Troika. Je waarneming wordt op de proef gesteld door deze sculptuur die schijnbaar de mogelijkheid biedt om twee tegengestelde vormen samen te brengen. Kunstenaarscollectief Troika baseerde zich voor dit werk op filosofische en empirische debatten, kwantumtheorie en Edwin Abott’s satirische roman Flatland (1884) waarin personages uit een tweedimensionale wereld geen driedimensionaliteit kunnen ervaren.
Hun lichtsculptuur All Colours White, 2016 onderzoekt de relatie tussen het natuurlijke en artificiële, en de pluraliteit van schijnbaar ondeelbare entiteiten en ervaringen. Het artefact durft hier te stellen dat begrijpen hoe het werkt niet noodzakelijk de magische ervaring ondergraaft.
Het fenomeen inspireert zoals in Cultivating Probability, 2015 waarin Marjolijn Dijkman een reeks sculpturen in een fictieve antropologische opstelling plaatst. De sculpturen zijn gebaseerd op verschillende praktijken die doorheen de tijd en in verschillende culturen gebruikt werden om de toekomst te voorspellen of te bezweren. Zo zijn bepaalde objecten interpretaties van traditionele ceremoniële voorwerpen die zich in het Museum Volkenkunde in Leiden en het Afrikamuseum van Berg en Dal in Nederland bevinden. Voor andere elementen heeft Dijkman zich eerder door geschiedkundige en hedendaagse rituelen en technologieën laten inspireren. Dijkman combineert en herinterpreteert deze historische en hedendaagse ceremoniële objecten, rituelen en technologieën in een verzameling majestueuze objecten die de tentoonstellingsruimte bevolken. Voor de video-installatie In Our Hands, 2015 onderzocht ze de handgebaren die worden gebruikt om de toekomst te voorspellen, te bezweren of te beïnvloeden. Het werk brengt zowel spirituele als politieke en militaire handgebaren samen.
Het fenomeen verduidelijkt ook een vorm van jezelf ontvluchten, het creëren van een illusie van geluk zoals in de film en sculpturale installatie Every Angle is an Angel en Every Cell is a Bell waarin we Cynthia, het alter ego van de Amerikaanse kunstenares Shana Moulton, ontmoeten. Cynthia is een vrouw die op zoek is naar zelfverbetering en zich op allerlei alternatieve remedies en medicatie stort in een poging haar doel te bereiken. In beide werken wandel je als kijker een wereld binnen waar kleuren, objecten, symbolen en goederen de baas zijn. Via haar alter ego, keurt Moulton de drang naar perfectie af die onze samenleving en onze mindset domineert, stelt ze alternatieve gezondheidssystemen voor lichaam en geest in vraag, en kaart ze op kritische wijze de New Age spiritualiteit, tv esoterisme en hedendaagse gezondheidsrage aan. De titels, Every Angle is an Angel en Every Cell is a Bell, verwijzen naar het boek Journeys Into the Bright World (1978), waarin auteur Marcia Moore haar persoonlijke, therapeutische ervaringen met de drug ketamine beschrijft.
In het werk Mirror Pieces, 2014 speelt Tim Etchells in verschillende set-ups met de woorden ‘optical illusions, political delusions, poetical confusions’. Zonder de betekenis volledig vast te leggen, daagt Etchells de bezoeker uit om na te denken over de mogelijke relaties tussen de woorden in de context waarin het werk gepresenteerd wordt: de tentoonstelling en de bredere samenleving. In The Act of Magic introduceert zijn werk een verschuiving van het gebruik van het instrumentarium van de magiër om goedaardige illusies te creëren naar het toepassen van dezelfde methodes om te misleiden en te manipuleren in een poging macht en controle te verwerven.
Hoe wordt magie ingezet als metafoor en waarvoor is het dan een metafoor?
De Duitse kunstenares Verena Friedrich stelt een poëtische installatie getiteld THE LONG NOW, 2015 voor. Een machine creëert een zeepbel in een lucht-gecontroleerde kamer waar de bel zo lang mogelijk blijft rondzweven. Wanneer de bel barst, wordt een nieuwe gecreëerd. Als één van de klassieke vanitassymbolen staat de zeepbel traditioneel voor de vergankelijkheid van het moment en de fragiliteit van het leven. Met dit experimentele werk begeeft Friedrich zich op de breuk tussen technologie en magie. Sinds de zestiende en zeventiende eeuw wordt de zeepbel en zijn regenboogkleuren als een mirakel of wonder beschouwd. Het zijn dergelijke natuurlijke wonderen die aan de oorsprong lagen van een groeiende interesse in de wetenschap. Friedrich brengt de magie van de natuur en van het leven in een wetenschappelijke labo setting binnen.
Deep are the Woods, 2016 is een veertig minuten durende performance van de Franse kunstenaar Eric Arnal-Burtschy. Arnal-Burtschy nodigt je uit in een immersieve setting waar hij, aan de hand van licht en rook, verschillende ruimtelijke illusies creëert die rechtstreeks op je inwerken. Als een kathedraal zonder muren daagt het de toeschouwer uit om via het immateriële karakter van het licht zijn/haar perceptie van de wereld uit te breiden. Daarnaast is Deep are the Woods ook een fysiek gebeuren waarbij het licht als materialiteit het lichaam omhult en streelt. Een magische ervaring.
HEXEN 2.0, 2009-2011 is een verzameling van werken van Susan Treister dat bestaat uit alchemistische diagrammen, een set Tarotkaarten, foto-tekst werken, een video en een website. HEXEN 2.0 biedt samengevat een uniek overzicht van en inzicht in de moderne intellectuele en wetenschappelijke geschiedenis en de relatie tussen de verschillende kennissystemen die er door ontstonden. Het creëert een ruimte waar men de verschillende elementen kan gebruiken om mogelijke alternatieve toekomsten te bedenken.
Witches Cradles, 2009 is een hedendaagse herinterpretatie van het historische ‘heksen wiegen’, een straf die mensen verdacht van hekserij tijdens de inquisitie toebedeeld kregen. In STUK nodigt Center for Tactical Magic je uit om plaats te nemen in één van de ‘cradles’ die de vorm heeft van een zogenaamde ‘sterrenkamer’. Dit verwijst naar de magische origine van de techniek, het embleem van de staatsmacht en de kosmische zoektocht naar licht in de duisternis. De toeschouwer neemt in de centrale pentagon plaats waarop de ‘sterrenkamer’ wordt gesloten. Het geheel wordt van de grond geheven en de wieg begint zachtjes heen en weer te bewegen. De zintuiglijke desillusie die je kan ervaren, zou een hallucinerend effect hebben. Sjamanen, derwisjen en alternatieve geneesheren gebruiken deze techniek nog steeds om in hogere sferen te komen.
Van poëzie tot strategie, van magisch object tot obscure systemen, van onschuldige afleiding tot manipulatie …
Voor de video-installatie Stand Behind Me, 2013 liet Amerikaanse kunstenares Liz Magic Laser danser Ariel Freedman de lichaamstaal van verschillende internationale politici en hun speeches uit 2013 instuderen en opnieuw opvoeren. In de film zien we hoe Freedman met de rug naar het publiek plaatsneemt en richting de camera kijkt. Het publiek wordt zo de backdrop voor de performance. Een autocue geeft het script van elke speech die uitgebeeld wordt weer.
Verschillende vormen van magie werden in het verleden binnengebracht in het militaire/politieke complex. In STUK geeft een documentatieruimte inzicht in de wijze waarop magie rechtstreeks werd gebruikt in militaire context. John Mulholland was niet de eerste of enige magiër die ingeschakeld werd door de overheid. Zo spioneerde Harry Houdini voor Scotland Yard bij het Russische en Duitse leger en maakte goochelaar, Jasper Maskelyne valse onderzeeërs en tanks om tijdens de Tweede Wereldoorlog het Duitse leger onder leiding van Erwin Rommel te misleiden. Ook in het protest tegen militaire acties werd magie ingezet. Abbie Hoffman, Allen Ginsberg en Ed Sanders van de muziekgroep The Fugs ontwikkelden in 1967 een ritueel als protest tegen de Vietnam Oorlog: Levitating the Pentagon.
In Universal Keys, 2016 een installatie die Center for Tactical Magic creëerde voor Artefact: The Act of Magic, hangen vijfduizend universele handboeisleutels in een formatie die de optische illusie oproept van twee in elkaar gehaakte ringen. Bezoekers worden uitgenodigd om een sleutel voor persoonlijk gebruik mee te nemen. En in de film Linking & Unlinking, 2009 maakt een visueel verband tussen de klassieke ontsnappingstrucs en vrijheidsbeperking in het echte leven. De single-channel video werd ontworpen voor een reclamebord in New York. Het werk combineert gevonden videomateriaal uit drie verschillende bronnen: materiaal dat demonstreert hoe je een paar handboeien opent, materiaal waarin magiërs, professioneel en amateurs, een klassieke truc met in elkaar gehaakte ringen (i.e. ‘ninja rings’) uitvoeren, en een informatieve tekst ‘Know Your Rights’ van de Amerikaanse Civil Liberties Union (ACLU). Het werk combineert praktische knowhow, juridisch advies, en een magische performance, en functioneert zo gelijktijdig en ietwat paradoxaal als een publieke dienstmededeling, een DIY (do it yourself) cursus in zelfbevrijding en de fascinatie voor tegenstrijdige illusies van vrijheid en wetgeving.
In het werk van Femke Herregraven staan de financiële markten en specifiek de praktijk van ‘high frequency trading’ centraal. In haar werk geeft ze deze ultrasnelle financiële transacties een materiële vorm en fysieke aanwezigheid. Rogue Waves, 2015 is een sculpturaal werk dat bestaat uit een reeks gegraveerde metalen sticks. Ze herinneren aan ‘tally sticks’, oude objecten die vroeger gebruikt werden om financiële transacties bij te houden. Herregravens sculpturen geven een handelspatroon weer van een specifiek voorval waarin een algoritme illegaal financiële markten manipuleerde.
Een intrigerende en verrassende tentoonstelling die het magische verleden artistiek koppelt aan de niet minder magische en wetenschappelijke toekomst, die tot visuele en auditieve ervaringen uitdaagt en tot de verbeelding spreekt. Een must see !
Nog tot 9 maart in STUK – Naamsestraat 90 – 3000 LEUVEN
Blauwkruikje 