De BBC-herdenking van de Slag bij Passendale was ongezien, indrukwekkend, spectaculair. Ik stemde af op BBC Two en volgde zowel de ceremonie aan de Menenpoort als het evenement op de Markt van Ieper. Ieper werd voor menige Engelse familie een pelgrimsoord, een plek waar ze hun verloren verwanten konden gedenken. Koning Filip trof – het moge gezegd – een gevoelige snaar met zijn toespraak aan de Menenpoort:
Every time we stand here under the Menin Gate, we feel overwhelmed by the immensity of the sacrifice of the men whose names surround us. And when a fresh breeze whispers through the arches, it touches something inside all of us. It is as if the fallen were telling us : we did this for you. Indeed, they came to our country from near and far to defend our freedom alongside our own soldiers. Ever since, we have expressed our gratitude to these heroes, and a hundred years have passed without it being diminished.
De BBC had een drietal experten rond de gesprekstafel uitgenodigd, waaronder historica Sophie De Schaepdrijver, die commentaar gaven bij de herdenking van de Totale Oorlog en de Derde Slag bij Passendale. Tyne Cot Cemetery, en alle andere oorlogskerkhoven in de regio, laten je als bezoeker verweesd staan bij het verlies van zo’n massa jonge mannen. Er zijn ook de eerder zeldzame Duitse kerkhoven, waarover Sophie De Schaepdrijver opmerkte dat de verliezen aan die zijde eveneens immens waren. Spontaan rees in het gesprek daarbij dan de vraag hoe verantwoord deze slachtpartij was en of de jonge mannen aan weerszijden van de frontlijn dit alles nog als een ‘heilige plicht’ ervoeren. De meerderheid wel, dacht één van de gesprekspartners. Wie inzag wat er gebeurde, dacht daar echter anders over:
Net voor het begin van de Slag schrijft Siegfried Sassoon een fel protest tegen de oorlog. De dichter had als officier in Frankrijk gevochten en was thuis aan het herstellen van een verwonding. “Ik heb het lijden van de troepen gezien en meegemaakt, en ik kan niet langer meewerken aan het verlengen van dat lijden, dat, geloof ik, slechte en onrechtvaardige doelstellingen dient. Ik protesteer niet tegen de manier van oorlogsvoeren, maar wel tegen de politieke fouten en de oneerlijkheid waarvoor de mannen die vechten worden opgeofferd.” De tekst verscheen op 31 juli in meerdere kranten. Normaal had de bekende Sassoon hiervoor door een krijgsraad berecht moeten worden, maar dat durfden de Britse autoriteiten niet. Hij werd naar een ziekenhuis gestuurd en er behandeld voor een ‘inzinking’. Meer op 100 jaar slag van Passendale (VRT).
Naar de Westhoek reizen en je laten treffen door de gruwel van een niets en niemand ontziende oorlog, is stil worden en beseffen dat herdenkingseducatie pas nuttig is als er ook gewerkt wordt aan vredeseducatie, deradicalisering, vluchtelingenhulp, omgang met trauma en angst, illegale wapenhandel, een ban op kernwapens, humanitaire hulp. Schoonheid nastreven en beleven met oorlogsgruwel, het roept gemengde gevoelens op. We vergeten de feiten niet. Daarom werd de dagdagelijkse gewoonheid van dat herdenken, door de koning ook niet vergeten: Members of the Last Post Association organise the ceremony day after day, on busy summer evenings and quiet winter nights. For your dedication, we thank you.
Dit eerbetoon en de vraag om together with the new generations, [to] renew our commitment to the fallen to use the freedom we owe to them in a way that honours their immense sacrifice, vormden zonder bombarie de eenvoudige, grootse woorden van een gevoelige koning.
Blauwkruikje 