Het verhaal. De 101-jarige Daniel Gluck en de 32-jarige Elisabeth hebben een bijzondere vriendschap. Elisabeth leerde Daniel kennen toen ze acht was. Hij was haar buurman, en deze belezen, enthousiaste kunstverzamelaar nam haar mee in zijn wereld van kunst en literatuur. Als Elisabeth naast een slapende Daniel in het verzorgingstehuis zit, dringt de betekenis van de gesprekken die ze met hem als kind had tot haar door. Van hem leerde ze wat het leven waardevol maakt, en hij voelde ook haar belangstelling voor kunst, met name voor de popartkunstenares Pauline Boty over wie ze haar afstudeerscriptie Kunstgeschiedenis heeft geschreven. Daarnaast kijken we mee met de surreële ijldromen van Daniel waarin tijd, ruimte, taal en natuur door elkaar heen spelen. De meest hilarische pagina’s zijn gewijd aan Elisabeths benadering van de alledaagse beslommeringen ( bij paspoort vernieuwing in postkantoor, commentaar op EU-paspoort, situaties bij de hekken met prikkeldraad om asielzoekers tegen te houden, … ) waarin Ali Smith met een grimmige ironie de kille politieke verhoudingen na de Brexit en de dolgedraaide bureaucratie aan de kaak stelt.
Joost de Vries in De Groene Amsterdammer over de auteur en de roman: ‘Wat maakt een roman politiek? De personages, het onderwerp? Moeten er parlementariërs voorbijkomen? Of is elk boek dat zich op een specifiek moment op een specifieke plek afspeelt per definitie politiek, omdat plekken en tijdstippen altijd door politiek geraakt worden? Ali Smith kondigde aan dat ze een cyclus van vier romans zou schrijven die over de Brexit zouden gaan en sinds dat moment probeert ze er enigszins onderuit te krabbelen. Tenminste, zo lijkt het. De Schotse Smith (1962) is een publiekslieveling, verkoopt goed, heeft meerdere keren de shortlist van de Booker Prize gehaald. De Britse media doken gretig op haar mededeling, zo zeer dat ze het sindsdien probeert te downplayen.
In een interview in The Paris Review […] legde ze uit hoe het zat: al twintig jaar liep ze rond met het idee een serie boeken te schrijven over ouder worden, lang te leven, terwijl de wereld om je heen steeds sneller verandert. In de aanloop naar het EU-referendum reisde ze door Noord- en Zuid-Engeland en stond ze versteld hoe anders daar over Europa werd gedacht en gesproken dan in Londen en Cambridge, waar ze woonde. Opeens voorvoelde ze dat Brexit de verandering was waartegen ze haar personages moest aftekenen. Dus nee, ze wilde geen roman schrijven over Boris Johnson en Theresa May, maar over verandering. Daarom zou ze haar romans vernoemen naar de seizoenen. ‘
Ook Tzum recensent Vincent Kortmann noemt het een roman over een Land in spagaat. Hij concludeert: ‘In een tijd waarin de balans wereldwijd zoek lijkt te zijn, heeft Ali Smith een boek geschreven dat volledig in evenwicht is. Ik ben benieuwd of het over tien of twintig jaar, als de impact van de Brexit duidelijk is geworden, nog steeds zo krachtig zal zijn, maar voor nu is het een voltreffer.’
Waaraan dankt Ali Smith haar succes?
‘Ik ken weinig schrijvers – bahalve Virginia Woolf en James Salter – die een verhaal zoveel vaart kunnen geven met alleen de vertelstem. (…) In een land dat met zichzelf overhoop ligt, is een schrijver meer waard dan een heel parlement.’ -The Financial Times
‘Smith heeft het boek in een enorm tempo geschreven, maar dat staat de stilistische bravoure en de geraffineerde structuur niet in de weg. De politiek heeft geen antwoord op het populisme, de literatuur met als woordvoerder Ali Smith misschien wel.’ – NRC Handelsblad
‘Herfst is een prachtige, aangrijpende symfonie van herinneringen, dromen en voorbijgaande werkelijkheden; de “eindeloze trieste kwetsbaarheid” van sterfelijke levens.’ – The Guardian
‘Herfst is het eerste deel in een kwartet van romans gebaseerd op de seizoenen; dit werk geïsoleerd beoordelen, zonder de context van Winter, Lente en Zomer, voelt daarom enigszins voorbarig. “Hier is een oud verhaal zo nieuw dat het nog volop bezig is”, zegt Smith halverwege de roman – en hetzelfde geldt voor de roman zelf. Uiteindelijk voelde deze roman voor mij als slechts een deel van het verhaal. Maar misschien is dat juist het punt; de herfst is slechts een deel van het jaar.’ – Times Literary Supplement
Blauwkruikje 