In zijn nieuwe, onverwacht gedropte roman verkent Herman Koch de schaamstreek van de Europese royalty.
Herman Koch neemt je in zijn nieuwe roman op de eerste pagina’s al mee nade erogene zones van koningin Máxima. Haar echtgenoot, de dubbele voornaam die we kennen als het staatshoofd van Nederland, beeldt zich namelijk in het eerste hoofdstuk al in dat hij een waterdruppel is die in de douche langs haar lijf naar het afvoerputje loopt. Niet écht Máxima natuurlijk en ook niet écht Willem-Alexander. Bij de bestsellerauteur van Het diner (2009), Zomerhuis met zwembad (2011) en Geachte heer M. (2014) heten de royals met dienst koning Hendrik en koningin Margarita, maar Koch gaf hen genoeg trekken van het Nederlandse koningspaar mee om voortdurend te spelen met de verwachtingen die bij die herkenning lijken te horen.
De herkenbaarheid, het hele ‘ze zijn het, maar niet echt’-gegeven is overigens de literaire kunstgreep waar Kochs hele roman op leunt. Zonder de link met het echte vorstenhuis zou zijn verhaal over een knullige koning, een overspelige koningin en hun timide tienerdochter maar weinig om het lijf hebben. Het naakte lichaam van de koningin is alleen maar interessant (en de onnozele beeldspraak die Koch erbij hanteert alleen maar vergefelijk) omdat het in het hoofd van de lezer tegelijkertijd wel en niet aan Máxima toebehoort. Hetzelfde geldt voor de flapdrolfactor van Zijne Majesteit. Beiden zijn fletse personages in een flauwe soap. Meer nog dan aan satire of aan drama, zoals de ondertitel suggereert, waagt Koch zich met Het koninklijk huis aan een soort telenovelle.
Boek in afleveringen
Terwijl zijn hoofdpersonages zich bij het bekijken van The crown afvragen of hun eigen leven wel interessant genoeg zou zijn voor een eigen Netflixserie, doet Koch er alles aan om zijn nieuwste creatie zo veel mogelijk op een reeks te doen lijken. De roman kent geen hoofdstukken maar afleveringen en ze beginnen allemaal met het soort samenvattingen dat je doorgaans in tv-bladen aantreft. Als Koch Netflix naar de kroon wilde steken, dan is hij in zijn opzet geslaagd. Net zoals een groot deel van het aanbod op het streamingplatform bedoeld is als audiovisuele achtergrondruis, levert de schrijver met zijn korte feuilleton in de eerste plaats ontspanningslectuur die weinig vraagt van de lezer. Kochs koninklijke besognes kabbelen tien hoofdstukken (excuus, afleveringen) lang gezapig verder, en het is slechts wachten op het audioboek voordat we Het koninklijk huis consumeren zoals we Netflix verteren: terwijl we eten, strijken, afwassen, pendelen of onze smartphone checken.
Met overspel raakt Koch één van de grote thema’s uit de literatuurgeschiedenis aan, maar in tegenstelling tot illustere voorgangers als Tolstoj, Flaubert, Philip Roth of Richard Yates diept Koch het onderwerp nauwelijks uit. Het is slechts de lijm die een resem ongeloofwaardige scènes bijeen moet houden.
Valt er voor de literaire lekkerbek dan helemaal niets te smullen in deze vorstelijke vertelling? Toch wel, Koch is met overduidelijk plezier in het hoofd van zijn staatshoofd gedoken, zijn kenmerkende gevoel voor licht cynische humor steekt met enige regelmaat de kop op en zijn soms ongelukkig gekozen metaforen maakt hij af en toe goed met een cassante vergelijking. Alleen herinneren die flitsen van Kochs kwaliteiten er nu vooral aan dat de schrijver met Het koninklijk huis onder zijn gebruikelijke niveau speelt.
Sam De Wilde in De Standaard, 24 september 2022
Satiricus is een moeilijk vak. Hoe zorg je ervoor dat mensen snappen met wie je de spot drijft, en toch doorhebben dat het allemaal maar een grapje is? Op dat slappe koord heeft Herman Koch een wankel evenwicht gevonden: zijn onlangs verschenen guerrilla-roman – ‘Het Koninklijk Huis’ werd zonder aankondiging over de schutting gegooid – gaat over ene koning ‘Hendrik’. Snapt u wel, lezer: dit boek gaat heus niet over het échte koningshuis, het is allemaal fictie. Maar ziet u de parallellen met de werkelijkheid, knipoog knipoog? Ja, Herman, die zien we allemaal. Bij Koch is het nooit lang zoeken naar goede vondsten. Het beeld van de toekomstige koning die uit angst voor de leegte eronder zijn bed uit zijn kamertje laat verwijderen en voortaan op een matras op de grond slaapt, vat zijn tragikomische personage prachtig samen. Dat iedere vondst psychologisch platgeslagen wordt, getuigt dan weer van onderschatting van de lezer. Net als de opstapeling van clichébeelden van het Nederlandse koningshuis: de schlemielige koning die overschaduwd wordt door zijn betoverende eega, de tienerdochter die tot ieders spijt haar vaders genen heeft meegekregen, de luxe, de leegte. Dat de middelmatige spotprent uiteindelijk gierend uit de hand loopt, maakt ‘Het Koninklijk Huis’ op het nippertje de moeite waard.
Job Kramer in Humo, 4 oktober 2022
De Multatuli-quote ontleende BK aan citaten.net.
Blauwkruikje 