Ludwig van Mulder?

Painting by Joseph Karl Stieler, 1819 or 1820 – Beethovens krullen onthullen ook details van het lijdensverhaal van de componist. 

Ludwig van Mulder?

Per maaltijd dronk de zieke man “zelden meer dan de gebruikelijke fles wijn”. Volgens patholoog Hans Bankl in 1988 consumeerde Ludwig van Beethoven dus een beheersbare hoeveelheid alcohol voor die tijd. Zo waren toen de Weense tafelmanieren. Maar het was natuurlijk voldoende om de componist postuum toe te wijzen aan “een risicogroep”. Vooral omdat er meerdere maaltijden per dag waren. Voor het orgaan, dat alcohol uit het lichaam moet verwijderen, is een consumptiegedrag à la Beethoven een zware test.

Het is dus niet verwonderlijk dat de doodsoorzaak levercirrose is. De anatomen die destijds autopsies uitvoerden, bevestigden het. Maar maakt dit duidelijk dat Beethoven zichzelf dood dronk? De zaak is ingewikkelder – vooral omdat recente bevindingen, deze week gepubliceerd in het tijdschrift Current Biology, meer licht werpen op de omstandigheden van de pijnlijke dood van Ludwig van Beethoven in 1827. De kern van de studie is de eerste decodering van Beethovens genoom. De genoomgegevens ondersteunen de (niet nieuwe) veronderstelling  dat de maker van de Ode aan de Vreugde –  het latere Europese volkslied, dat deel uitmaakt van de 9e symfonie –    bovendien werd getroffen door een leverbeschadigende hepatitis B-infectie. Ze onthullen ook dat de componist een erfelijke aanleg had voor leverschade. De verwoestende combinatie van virus, alcohol en genen betekent dat de lever van het genie eigenlijk geen kans had.

Het genoom vertelt echter meer dan ‘alleen’ de medische geschiedenis van Ludwig van Beethoven, geboren te Bonn in 1770. Het houdt een ware verrassing in. Het mannelijke geslachtschromosoom Y voldoet namelijk niet aan de verwachtingen van de onderzoekers. Het past niet bij het vaderlijke geslacht zoals het is overgeleverd – met wortels in Kampenhout bij Mechelen in België, waar Aert van Beethoven, vermeende 7de generatie voorouder van Ludwig, in de 16e eeuw woonde.

Genealoog Maarten Larmuseau van de Katholieke Universiteit Leuven concludeert: “Door DNA-gegevens en archiefdocumenten te combineren, konden we een discrepantie vaststellen tussen de juridische en biologische genealogie van Ludwig van Beethoven.”

8 Haarmonsters onderzocht.

Slechts vijf daarvan konden worden toegeschreven aan de componist Ludwig van Beethoven.

Minder wetenschappelijk gezegd: vanuit biologisch oogpunt is Beethoven geen van Beethoven. Een onbekend persoon heeft zijn stempel gedrukt op de afstamming van zijn vader. De lijn van verwantschap met België, waarover al eeuwen geruchten gaan, is dus doorgesneden. De maker van de wereldberoemde symfonieën zou de afstammeling kunnen zijn van een man wiens naam bijvoorbeeld meneer Mulder was. Of misschien meneer Meier. Oorsprong: de Midden- of Nederrijn.

Met hun werk vervulde het onderzoeksteam onder leiding van de Engelse antropoloog Tristan Begg een wens van Beethoven, die hij in 1802 in een brief aan zijn broers had geformuleerd. In het “Heiligenstadt Testament” eist hij dat zijn ziekte na zijn dood door een arts wordt onderzocht en dat de uitslag wordt gepubliceerd. De verkenningspogingen zijn vandaag de dag nog steeds vol mysterie. Onder leiding van de Universiteit van Cambridge wilden 33 onderzoekers uit uiteenlopende disciplines duidelijkheid scheppen – op basis van archeogenetische methodes.

Begg werd bijgestaan door het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie (EVA) in Leipzig, dat al lang zijn expertise heeft bewezen in het omgaan met oud genetisch materiaal door de decodering van het Neanderthaler-genoom. Medische expertise werd geleverd door het Universitair Ziekenhuis Bonn. Beethovenverenigingen uit de VS en het Beethoven-Haus in Bonn hielpen ook. En de Leuvense wetenschappers verkregen vergelijkende stalen van afstammelingen – wat op zijn beurt de beslissing van een ethische commissie vereiste.

Voordat de pers deze week het nieuws over de hele wereld rondbazuinde, was het aan het team van Maarten Larmuseau in Leuven om voorzichtig te openen wat het onderzoek had onthuld: de componist is niet een van jullie. “Het is een schok voor velen, het verandert hun identiteit”, zegt Larmuseau. De reacties maakten hem duidelijk hoezeer het ‘effect van biologische verwantschap’ werd onderschat. Ook al is een voorouder in de stamboom ver weg qua tijd en ruimte: “Psychologisch doet het veel met mensen.”

De oorzaken van Beethovens gehoorverlies blijven onbekend

De wetenschappers keken naar acht haarmonsters. Vijf daarvan kunnen worden toegeschreven aan een persoon die “vrijwel zeker” Beethoven is. Drie daarentegen pasten niet, waaronder de beroemde Hiller-krullen. Amerikaanse onderzoekers maten ooit een gigantisch loodgehalte van 60 microgram per gram haar – 30 keer zoveel als in het haar van de mensen van vandaag. Met deze zware metaalbesmetting, die Beethoven had opgelopen via slechte wijn gezoet met giftig loodacetaat, verklaarden de gezondheidsonderzoekers niet alleen de woede-uitbarstingen van het genie, maar ook zijn chronische darmaandoeningen.

De genetische analyse onthult echter van wie dit haarmonster eigenlijk afkomstig is. Van een persoon waarschijnlijk van Asjkenazische afkomst en vrouwelijk. De loodvergiftigingsthesis is dus niet van tafel, maar wel het bewijs van de krullen die de 15-jarige muzikant, Ferdinand Hiller, uit het haar van de overleden componist zou hebben geknipt.

Slechts een paar medische puzzels konden door de genetici worden opgelost. De oorzaken van Beethovens gehoorverlies, hoewel erfelijke aanleg zeer waarschijnlijk is, konden niet worden vastgesteld. Veel ziekten zijn complexe “multifactoriële gebeurtenissen”, zegt de menselijke geneticus Markus Nöthen uit Bonn, co-auteur van de studie. Als men klassieke mutaties ontdekt, die typische erfelijke ziekten veroorzaken, zijn diagnoses vaak mogelijk, zegt Nöthen. Maar niet als het gaat om “het bepalen van een genetische dispositie als onderdeel van een multifactoriële ontwikkeling”. Met andere woorden, het is moeilijk om genen toe te wijzen aan een “symptoomcomplex” dat eeuwen later uit de literatuur bekend is.

145 mensen dragen de achternaam Beethoven.

Velen beschouwden zichzelf als biologische verwanten van de componist.

Aan de ene kant kennen de onderzoekers bepaalde waarschijnlijkheden waarmee lijden en bepaalde genen samen verschijnen, en aan de andere kant Beethovens beschreven toestand in de eindfase. Genetica en invaliditeit kunnen echter alleen worden samengebracht als er secties in het genoom zijn waarvan bekend is dat ze het risico op ziekte verhogen.

Dergelijke genetisch oorzaken konden niet worden geïdentificeerd voor Beethovens gehoorverlies. “We konden geen bekende doofheidsgenen vinden”, toont Johannes Krause van de Leipzig EVA. Voorlopig blijft het onderzoek hier bij de details die de patholoog in 1827 na de dissectie opschreef: het oorkraakbeen “groot en onregelmatig gevormd”, de buis van Eustachius “zeer verdikt”.

Aan de andere kant passen de moderne bevindingen – het bewijs van hepatitis B-infectie en Beethovens genetische aanleg voor leverziekte – duidelijk bij de beschrijvingen van een cirroselever in die tijd: volumekrimp, “knobbeltjes ter grootte van een boon” op het “gebromde oppervlak”. Wat chronische spijsverteringsstoornissen betreft, konden in ieder geval sommige dingen niet worden bevestigd: een aanleg voor intolerantie voor lactose en gluten. En dat Beethoven last had kunnen hebben van prikkelbare darm lijkt onwaarschijnlijk. Integendeel, volgens de studie had hij zelfs een “zekere genetische bescherming”.

Maar hoe zit het met het “resultaat van minstens één buitenechtelijke gebeurtenis” die moet hebben plaatsgevonden tussen de conceptie van Hendrik van Beethoven in Kampenhout, België, rond 1572 en de conceptie van Ludwig van Beethoven in 1770? De genetici kunnen niet zeggen wanneer het genoemde “vreemde” Y-chromosoom in de verwantschapsgeschiedenis is gekomen. Ze geven de bal dus terug aan cultuurstudies.

Dit wordt in de studie van Julia Ronge, curator van het Beethoven-Haus, verduidelijkt. Ze onthult dat er maar ‘één opvallendheid’ in de tradities zit: er is geen doopregistratie van Beethovens vader Johann. Een hint? Net zo goed denkbaar zijn heel banale redenen: de grootmoeder was bij de geboorte op reis, Johann kwam als vroeggeboorte, de dominee vergat de doop in te schrijven, de koster was dronken. Het kon allemaal gebeuren, zegt Ronge. Belangrijker voor haar is nog een andere hint: ongeacht wanneer de “buitenechtelijke gebeurtenis” in Beethovens voorgeschiedenis plaatsvond, moet men er rekening mee houden dat dat “onaangenaam” was. In dergelijke gevallen denken de meeste mensen eerst aan een “romantische liefde” of “een overspelige echtgenote”. Maar uiteindelijk kan men ook een misdaad bij een “affaire” niet uitsluiten. Verkrachting? Werd een voorouder van Beethoven misbruikt als jonge bediende? Elke poging om de vraag naar Beethovens afkomst te beantwoorden leidt slechts tot vermoedens.

Ronge is blij dat de ontcijfering van het genoom een einde heeft gemaakt aan het ontluikende debat over de vermeende directe Afrikaanse afkomst van de componist. Maar ze weet ook dat de speculaties over zijn afkomst nu pas echt beginnen.

Urs Willmann in Die Zeit – vertaling: fp

Benefietconcert met Trio Mandili – Berg (Kampenhout)

Georgië, een land in de Zuidelijke Kaukasus met een oppervlakte van 69.700 km² en 3,7 miljoen inwoners, ligt op het grensvlak van Oost-Europa en West-Azië. Het land grenst aan Rusland, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, en de Zwarte Zee. De hoofdstad is Tbilisi.

De Krim, het zuidelijke schiereiland van Oekraïene, wederrechtelijk door Rusland ingenomen, ligt in de nabijheid. Georgië zag zeer veel OekraIense vluchtelingen zijn richting uit komen en het kampt ook met een invloedssfeer waar het beducht voor is:

Het parlement in Georgië heeft een wetsvoorstel over buitenlandse agenten bij een tweede lezing weggestemd. Er werd al drie dagen lang massaal betoogd tegen de wet. Rusland reageert dat het Westen die volksprotesten in Georgië aanstuurt en actief anti-Russische gevoelens wil verspreiden.

Wat stond er in het wetsvoorstel?
Organisaties, zoals ngo’s of media, die ten minste 20 procent van hun financiering uit het buitenland krijgen, zouden bestempeld worden als buitenlandse agent. Volgens de regering is zo’n wet nodig om transparantie te krijgen over de buitenlandse invloeden in Georgië. Tegenstanders zien dan weer de gelijkenis met een wet uit Rusland van 2012: het Kremlin gebruikt die nu nog steeds om dissidente stemmen het zwijgen op te leggen. – VRT, 10 maart 2023

Trio Mandili (v.l.n.r. Tako, Irina, Irina, Tatuli) dat met zijn muziek al enkele jaren het internet verovert, werd zo erg aangegrepen door de Russische inval in Oekraïene dat ze regelmatig benefietconcerten begonnen te geven waarvan de opbrengst integraal naar de behoeftige Oekraïense oorlogsslachtoffers gaat. Gisterenavond waren ze te gast in de Sint-Servaaskerk in Berg, deelgemeente van Kampenhout. Het werd een avond met spirit. Ze brachten prachtige nummers met karakteristieke vocale harmonieën. Er werd gezongen en in de handen geklapt maar naar het einde kreeg ook hun ondertussen zeer bekende en intieme Galoba (Gebed om Vrede) een plekje. Innemend en ontroerend mooi!

გალობა 

მამაო, ჩვენო, რომელიცა ხარ ცათა შინა! 
მუხლმოდრეკილი, ლმობიერი ვდგევარ შენ წინა: 
არცა სიმდიდრის, არც დიდების თხოვნა არ მინდა, 
არ მინდა, ამით შეურაცხ-ვჰყო მე ლოცვა წმინდა...4 
არამედ მწყურს მე განმინათლდეს ცით ჩემი სული, 
შენგან ნამცნების სიყვარულით აღმენთოს გული, 
რომ მტერთათვისაც, რომელთ თუნდა გულს ლახვარი მკრან, 
გთხოვდე: ”შეუნდე, - არ იციან, ღმერთო, რას იქმან!” 

Onze Vader, die in de hemel zijt, 
Met tederheid sta ik voor u op mijn knieën; 
Ik vraag noch rijkdom noch glorie; 
Ik zal mijn heilige gebed niet vernederen met aardse zaken. 
Ik wens dat mijn ziel in de hemel mag rusten, 
Mijn hart mag stralen van liefde door u aangekondigd, 
Zelfs als ze mijn hart doorboren: 
"Vergeef ze, Heer, want ze weten niet wat ze doen!" 
Zelfs als ze mijn hart doorboren: 
"Vergeef ze, Heer, want ze weten niet wat ze doen!" 

Our Father, Who art in heaven, 
With tenderness I stand before thee on my knees; 
I ask for neither wealth nor glory; 
I won't debase my holy prayer with earthly matters. 
I would wish for my soul to rest in heaven, 
My heart to be radiant with love heralded by thee, 
Even if they pierce me in the heart: 
Forgive them: "Lord, for they know not what they do!" 
Even if they pierce me in the heart: 
Forgive them: "Lord, for they know not what they do!"

Mandili verwijst naar de gelijknamige georgische sjaal, die door vrouwen wordt gedragen. Ze zingen in het dialect van Chevsoeretië.

Ze kenden hun doorbraak in 2014, toen ze een selfievideo maakten en online zetten op YouTube. Dit eerste liedje is getiteld Apareka. De video kreeg meer dan 6 miljoen weergaven. Ze gebruiken een polyfonische stijl van zingen. Daarnaast maken ze gebruik van de panduri, een traditioneel Georgisch snaarinstrument.

In 2017 nam de groep deel aan de wedstrijd voor vertegenwoordiging van Georgië op het Eurovisiesongfestival, waar ze eindigden als 12de van de 25 deelnames.

De oorspronkelijke leden waren Ana Chincharauli, Shorena Tsiskarauli en Elene Nareshelashvili. Ze werden later vervangen door Irina Midelauri, Tatuli Mgeladze en Tako Tsiklauri.

De opgang – Stefan Hertmans*****

In deze dagen waarin we geconfronteerd worden met de gruwelijkheden van een imperialistische invasieoorlog van Rusland in Oekraïne, komt ook het verleden van het 20ste eeuwse Europa met zijn beide wereldoorlogen en de pijnlijke gevolgen ervan me via pers en literatuur onder ogen. Zeit- Magazin publiceerde eind vorige maand naar aanleiding van één jaar oorlog in Oekraïne een artkel “Ich war eine mitlauferin”: de 98-jarige Hilka Rüggeberg bekent in een brief aan haar familie dat ze een zeer enthousiaste nationaalsocialiste was, weliswaar “slechts een meeloper geen dader net als de toenmalige zo volgzame massa waarop de nazi’s hun macht uitbouwden.” Een bekentenis die tegelijk trots verraadde en voor pijnlijke feiten die in herinnering werden gebracht, ‘verdringing’ pleitte. De kleinzoon Tom ziet het echter zo: ” Liebe Oma Hilka, ich finde es sehr mutig, dass du zugibst, von der Ideologie in der NS-Zeit geblendet worden zu sein.”

Vorige week stap ik de gemeentelijke bibliotheek binnen, kort voor het sluitingsuur, en loop snel langs de rekken, er springt me o.a. de laatste van Stefan Hertmans De opgang in het oog. Ik heb in 2020 niet meegekregen via de media waarover het boek precies gaat. ’s Avonds begin ik te lezen en moet mezelf dwingen om te stoppen. Het leest als een trein, mijn nieuwsgierigheid wordt geprikkeld. Ik kan het de volgende dagen niet wegleggen. Met de auteur val ik echter naar het einde toe van de ene verbazing in de andere. Ik blijf na de lectuur licht verontwaardigd achter. In een interview in Knack met Stefan Hertmans van december 2020 lees ik: Een segment binnen de Vlaamse beweging blijft koppig volhouden dat Vlamingen na de Tweede Wereldoorlog groot onrecht is aangedaan. Hebt u uit die hoek reacties gekregen?

Hertmans: Er waren er een paar, waaronder één die ik zeer tekenend vond. Eind september ben ik over mijn boek gaan spreken in De zevende dag. Tijdens de terugreis zag ik, op de ring rond Brussel, duizenden mensen zwaaien met wat ik maar de nieuwe versie van de oude Vlaamse vlag zal noemen. Thuis zag ik dat iemand op mijn auteurspagina op Facebook me aan het uitschelden was geweest. ‘U bent een intellectuele schoft’, stond er. ‘U misbruikt het geld van de Vlaamse belastingbetaler om uw verjoodste intelligentsia te plezieren.’ Vooral dat ‘verjoodste’ deed me schrikken. Als hij ‘Joodse’ had geschreven, had ik het kunnen beschouwen als een uiting van vulgair antisemitisme zoals dat in de onderbuik van die kringen nog altijd bestaat. ‘Verjoodst’ is nog wat anders. Dat is een letterlijke vertaling van Judaisierung, een SS-term.

Waarom blijft dat soort denkbeelden in Vlaanderen zo hardnekkig hangen?

Hertmans:(denkt na) Ik wil me hoeden voor algemene uitspraken over dé Vlaming. De harde rechterzijde zorgt voor een perceptie over de Vlaming waarvan die rechterzijde net wil dat ze blijft bestaan. Het is een val waar mensen aan ‘de andere zijde’ veel te gemakkelijk in trappen. Veel Walen geloven dat Antwerpen een soort extreemrechtse hel is. In werkelijkheid wordt die stad voornamelijk bewoond door open, progressieve en democratisch denkende burgers. Vlaanderen is ook Alain Platel of David Van Reybrouck, een schrijver die voor de Franstalige culturele wereld een vuurtoren is. Door de Vlaming als een geborneerde racist te typecasten, speel je dat spel mee. En ik vind het geen interessant spel. Ik zou de huid tussen die twee kampen liever wat osmotischer maken. Een poging doen om Willem Verhulst te begrijpen, mag je daar als een onderdeel van zien. Ik had met hem graag een sigaretje willen roken.

Enkele recensies:

Hertmans is de ene keer de koele registrator, dan weer de gewiekste romancier die de gebeurtenissen met achteloze bravoure op ons netvlies beitst, een bedreven verteller die je weinig trucjes moet leren.[…] Spelend en schuivend met motieven (zoals de trappen, maar ook de blauweregen tegen de gevel, het Leie-water, de Hitler-buste) schetst Hertmans een decennia overkoepelend tijdsbeeld dat aan de ribben kleeft. Zijn scrupuleuze onderzoek – waarvan hij ook de lasnaden toont – leidt tot een vernuftig patchwork. De opgang is een boek dat je vrijwel meteen een tweede keer wilt doorgronden, omdat je hoogstwaarschijnlijk details zijn ontgaan. Het heeft alles in zich om incontournable te worden op de rijkgevulde planken over WO II en collaboratie. – De Morgen , september 2020

De opgang is een van Stefan Hertmans’ beste romans – een donker, zorgwekkend en beheerst boek, waarin lijden, geweld en dreiging zodanig worden beschreven dat de actuele werkelijkheid er als een virus besmet mee blijkt te zijn. – De Standaard, oktober 2020

De opgang is een prachtig boek over goed en kwaad in tijden van oorlog en bezetting, zonder dat het al te nadrukkelijk een oordeel velt over de bevlogen opportunisten in ons Vlaamse buurland. Zeker zo veel gaat het over de schone schijn die veel collaborateurs ook na de oorlog nog weten hoog te houden, over het al dan niet oprechte geloof in hun zaak, en over de soms onbegrijpelijke blindheid waarmee ze blijven terugkijken op hun glorietijd in dienst van de bezetter. – Tzum, januari 2021

Deze auto-docu-fictie, gesitueerd in A’werpen en Gent, legt andermaal een ongemakkelijke waarheid bloot over een Vlaamse SS-er gedurende de Tweede Wereldoorlog. Behalve een fijne brok literatuur is dit werk gebaseerd op acribisch researchwerk en brengt het toch wel bedenkelijke actuele feiten aan het licht. -BK

Stefan Hertmans over De opgang

Ook interssant:

Je kunt de wind niet filmen maar wel de bomen die buigen – WT, 2021-1

Leven in het huis van een nazi – Historiek

Internationale Vrouwendag 2023

#EmbraceEquity – #OmarmGelijkwaardigheid

foto: frie peeters

Japanse rozen
bloeien samen open in
vleugje witte sneeuw.

Japanse rozenstruik

Toen naar aanleiding van een verhuis uit ons land naar Duitsland één van de kinderen plotsklaps, de overigens zeer bescheiden gelijkvloerse huurwoning moest verlaten waaraan een kleine patio verbonden was, werden alle bloembakken die daar een jaar eerder met veel zorg waren aangebracht, bij mij ondergebracht. De nieuwe huurwoning, een appartement drie hoog, bood geen plek voor dit alles: een frambozenstruik, een Indische helleborus, een camelia of Japanse rozenstruik, een hortensia, een assortiment keukenkruiden, een skimmia, een geboorteboompje (een eik) …

Gedurende de laatste zeer droge zomermaanden, vreesde ik, ondanks regelmatig water geven dat deze containerstruiken en planten de dorre, hete zomermaanden niet zouden overleven. De Indische helleborus had de geest gegeven, dacht ik, maar de herfstregens deden hem herleven. Jammer genoeg zonder bloemen dit jaar. De Japanse rozenstruik daarentegen kreeg een flinke groeischeut en ontwikkelde tientallen bloemknoppen ondanks de vrieskou van de voorbije weken.

Wie of wat aandacht krijgt, gedijt en groeit!

Beautiful world, where are you – Prachtige wereld, waar ben je – Sally Rooney

In Alice, het hoofdpersonage van haar nieuwe roman, verwerkt literaire sensatie Sally Rooney ook haar eigen vragen na het succes van Normale mensen

Romanschrijfster Alice betrekt tijdelijk een huis aan de Ierse kust. Na het overweldigende succes van haar vorige boek werd ze een tijdje opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis omdat de opdringerigheid van haar lezers en de druk van de uitgeverswereld haar te veel werden. Via Tinder leert ze Felix kennen, die in een distributiecentrum werkt en nog nooit een boek van Alice heeft gelezen. De twee voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar slagen er eerst niet in tot om tot elkaar door te dringen. Als Alice Felix meevraagt naar Rome, worden ze vertrouwelijker, al hebben ze daar wel veel woorden voor nodig. Via lange gesprekken en observaties analyseert Alice alles wat zij en Felix wel of niet doen, denken en voelen.

Eileen, de beste vriendin van Alice, werkt in Dublin voor een literair tijdschrift. Terwijl ze via sociale media het doen en laten van haar ex-vriend volgt, zoekt ze opnieuw toenadering tot Simon, die ze al sinds haar jeugd kent. Eileen en Simon vertrouwen elkaar bijna alles toe, gaan ook af en toe met elkaar naar bed en kunnen toch maar niet beslissen om een vaste relatie te beginnen. Want wat als die mislukt? Komt er dan ook een einde aan hun vriendschap?

Omdat ze nu verder van elkaar wonen, houden Eileen en Alice elkaar via mails op de hoogte van hun relaties, gedachten en gevoelens. En daarbij gaan ze in alle eerlijkheid geen enkel heikel punt uit de weg: mag je jaloers zijn op het succes van je vriendinnen? Zijn relaties niet in eerste instantie een dam tegen eenzaamheid? Welke rol spelen sociale media en bijvoorbeeld porno voor hun zelfbeeld? Waarom ziet niet iedereen het marxisme als een oplossing voor de extreme ongelijkheid in deze wereld? En, niet onbelangrijk, is God voor hun generatie wel zo dood als ze denkt? Sally Rooney kruipt diep in de wereld van haar leeftijdgenoten, die zich kwetsbaar, overgevoelig en compleet op zichzelf gericht staande proberen te houden.

Eigenlijk gebeurt er niet veel in deze roman. Twee vriendinnen onderzoeken hun leven, analyseren alles wat ze denken en voelen en sturen elkaar mails waarin ze teloorgang van de überkapitalistische wereld becommentariëren, maar die vooral op zoek zijn naar liefde en verbinding. Net dat gebrek aan actie en extra verhaallijnen maakt Prachtige wereld, waar ben je een vrij taaie homp, waarin de zelfbeschuldigingen en weeklachten te vaak de bovenhand krijgen. Als Alice en Eileen elkaar eindelijk weer in levenden lijve zien, wordt Rooney zelfs melodramatisch en zo dooft haar roman na een sterk begin een beetje slapjes uit.

In deze derde roman gaat Rooney eigenlijk ook dieper in op de onzekerheden en angsten die gepaard gaan met alle aandacht die haar te beurt viel na haar vorige roman Normale mensen . In het personage van Alice wordt duidelijk hoe klein de wereld van de schrijfster daardoor is geworden. Misschien moet ze ook maar even een schrijfpauze inlassen en buiten haar eigen generatie op verkenning gaan.

 ***

vertaling: Gerda Baardman en Jan de Nijs

Met dank aan Johanna Spaey voor deze recensie , Knack – 15 september 2021

Steeds verder

Green Mountain Trail, Mt. Baker-Snoqualmie by U.S. Forest Service (source) is licensed under CC-CC0 1.0

Christine Thürmer (55) noemt zichzelf de »meest gewandelde vrouw ter wereld«, en dat is ze waarschijnlijk ook. Ze heeft 60.000 kilometer afgelegd sinds ze in 2004 haar managementbaan verloor. Ze wandelt lange afstanden, maanden achtereen, met vijf en een halve kilo minimale bagage, een stevige routine en groot enthousiasme. Ondertussen schrijft ze er ook regelmatig boeken over. Haar nieuwe, Around the World on 25 Paths, kwam donderdag, uit. Tijdens de ochtendvergadering in een Berlijns café kijkt Christine Thürmer tevreden naar het ruime aanbod aan taarten en bestelt een stuk notenroomtaart. Dan beginnen we.

DIE ZEIT: Hoe lang moet een langeafstandswandeling in jouw ogen zijn?
Christine Thürmer: Normaal doe ik niets onder de 1000 kilometer. Maar ik ben niet doordrongen. Meestal begin ik gewoon bij punt A in het voorjaar en kom ik in de herfst aan bij punt B.
ZEIT: De bestemming van een wandeling is van tevoren vastgesteld?
Thürmer: Altijd. Veel mensen denken dat je gewoon kunt beginnen met wandelen. Maar zo werkt het niet. Het heeft een vast begin en een vast eindpunt nodig. Je hebt regels nodig. Dat klinkt stom, maar de regels bevrijden je.
ZEIT: In welke mate?
Thürmer: Een groot deel van het geluksgevoel bij langeafstandswandelen komt voort uit het onder ogen zien van moeilijkheden en het overwinnen ervan. Dit geeft je zelfvertrouwen. Anders kon ik gewoon in de bus stappen en een inspannend stuk omzeilen.. En bij slecht weer het volgende stuk overslaan.
ZEIT: Wat zou daar zo erg aan zijn?
Thürmer: Er zouden geen normen meer zijn voor de vraag of ik echt iets heb bereikt. Als ik terugdenk aan wandelingen, dan vooral aan situaties waarin het echt was en ik me er doorheen gebeten heb.. Als ik over 30 jaar in een schommelstoel zit, kan ik terugblikken als: Hoe gaaf was dat? De persoon die de gemakkelijke manier kiest, blokkeert deze geweldige herinnering.
ZEIT: Is de reis dan het doel – of is het doel het doel?
Thürmer: De reis is het doel! Het doel is arbitrair. Ik heb door Europa gewandeld van zuid naar noord en van west naar oost. Maar wat is het meest oostelijke punt van Europa? Ik liep helemaal naar de Zwarte Zee, dat was uiteindelijk een arbitraire bepaling. Toch heb ik het doel nodig om me ermee te meten.
ZEIT: Veel paden die je over de hele wereld hebt bewandeld, hebben echter namen en een duidelijk parcours – zoals de meer dan 4.000 kilometer lange Pacific Crest Trail van Mexico naar Canada, waarmee je in 2004 lange afstanden begon te wandelen.
Thürmer: Ja, en ik herinner me nog het eerste deel van de terugvlucht toen, toen alles wat ik eerder had gewandeld onder me doorging. Een geweldig gevoel! Ik was werkloos, moest op zoek naar een nieuwe baan. Maar het kon me niet schelen. Het was voor mij glashelder dat ik iets zou vinden. En de allereerste sollicitatie was succesvol.
ZEIT: Omdat je had gewandeld?
Thürmer: Onder andere. Het charisma en de energie die je hebt na zo’n wandeling zijn ongelooflijk. Je denkt alleen maar: ik heb het gedaan – dus ik kan al het andere doen.
ZEIT: Je was vóór je eerste trail manager en herstructureerde bedrijven. Toen werd je ontslagen. Was wandelen de perfecte ontsnappingsbeweging?
Thürmer: Nee, en je moet een wandeling niet overladen met zoiets. Dit idee: Ren en je problemen zullen worden opgelost – dit kantelt heel snel als de wandeling je voor compleet nieuwe problemen stelt. Als je al helemaal emotioneel belast bent, ga je op een gegeven moment kapot. Hoe langer en moeilijker een wandeling is, hoe meer je jezelf in grip moet hebben om alles voor elkaar te krijgen.
ZEIT: Dus je had jezelf stevig in de hand?
Thürmer: Het ontslag had me emotioneel belast. Maar ik was ook al heel lang benieuwd naar deze trail. Op dat moment was een goede vriend van mij halverwege de 40 overleden na drie beroertes. Ik besefte dat ik niet alle tijd had.. Ik carrière maken kan ik nog altijd – wat wil ik nu doen?
ZEIT: In die tijd legde je jezelf 4.000 kilometer vol ontberingen op. Anderen maken een pelgrimstocht naar Santiago de Compostela op de Camino de Santiago in vergelijkbare situaties. Dat sprak je niet aan?
Thürmer: Nou, dit idee van mensen als Hape Kerkeling: Je loopt door de natuur, zit onder een boom, knuffelt die boom misschien, dan komt het besef, het inzicht als manna uit de hemel, en je wordt gelouterd – zoiets gebeurt niet! Het gevoel van zuivering bestaat alleen als je je innerlijk weerstand echt overwint.
ZEIT: Maar is dat vergelijkbaar met de spirituele ervaring waar de pelgrims op hopen?
Thürmer: Ben je wel eens op een jeugdkamp geweest? Dit is precies hoe je je de pelgrimstocht op de Camino de Santiago moet voorstellen. Alleen dat de jongeren allemaal 50 plus zijn. Ze hebben carrières en een regelmatig dagelijks leven. En ze zijn blij dat ze eindelijk vijf dagen in hetzelfde shirt kunnen rondlopen en ’s avonds goedkope wijn uit het Tetrapak kunnen drinken. Geweldig – maar ook een beetje zoals de Duitse toerist op Mallorca!
ZEIT: Oké, dat klinkt niet bijzonder spiritueel.
Thürmer: Ik ben een beetje scherp geweest. Natuurlijk zijn er mensen die daar om spirituele redenen ronddwalen. Maar dit is een minderheid. En persoonlijk houd ik me liefst vrij van zulke eso-dingen. Al ben ik zelf door het wandelen weer gelovig geworden.
ZEIT: Hoezo?
Thürmer: We liggen allen elke avond in bed en we nemen ’s ochtends een douche. Normaal, niet het vermelden waard. Ik slaap onderweg elke nacht op mijn slaapmat en kan onderweg vaak niet eens beken of rivieren vinden waar ik mezelf zou kunnen wassen. Als ik op mijn wekelijkse rustdag in de hotelkamer douche – het warme water, de geurige douchegel, het vuil dat verdwijnt in de afvoer: hier kan ik me dagenlang op verheugen! Ik geniet vaak van hele simpele dingen onderweg. Dan lig ik ’s nachts in de tent en denk: Dank je wel! Bedankt! Bedankt! En omdat je altijd iemand bedankt, kwam op een gegeven moment het “Dank je wel, lieve God!” terug. Ik heb zo’n geweldig leven, iemand moet daar de oorzaak van zijn.
ZEIT: Klinkt alsof de terugkeer naar het geloof je verraste.
Thürmer: Ja, de meeste mensen hebben de neiging om vertrouwen te vinden in een noodsituatie of omdat ze op zoek zijn naar steun – niet, zoals ik dus, uit overdreven geluk.

Moose bog near Mount Katahdin at northern end of the Appalachian Trail. Original image from Carol M. Highsmith’s America, Library of Congress collection. Digitally enhanced by rawpixel. by Carol M Highsmith is licensed under CC-CC0 1.0

ZEIT: Na meer dan 60.000 kilometer die je onder de knie hebt, wandel je nu niet serener?
Thürmer: Ik wandel meer ontspannen. Dingen waar ik eerst van in paniek raakte, heb ik nu vijf keer overleefd.
ZEIT: Bijvoorbeeld?
Thürmer: ’s Nachts in een tent liggen en bevriezen. Vroeger was ik bang om de nacht niet door te komen. Nu weet ik het: ik heb tientallen van zulke nachten overleefd. Na het eten slaat de vrieskou meest toe. Tijdens het wandelen ploegt mijn lichaam, de stofwisseling is in volle gang. Dan zet ik mijn tent op, kom tot rust. Ik eet iets, dan is mijn lichaam bezig met de spijsvertering, dus het heeft geen energie om warmte te produceren. Na meer dan 2000 nachten buiten heb ik geleerd: Tussen 22 uur ’s avonds en middernacht bevries ik van de kou. Dan krijg ik het weer warm.
ZEIT: Dus je kunt bijna nooit meer gestoord worden?
Thürmer: Als er echt een dieptepunt nadert, mentaal of fysiek, herken ik het meestal op tijd. Ik doe dan iets goeds voor mezelf, bijvoorbeeld in de vorm van eten, of verlaat zelfs het pad en neem een extra rustdag. Op mijn eerste tochten heb ik mezelf vaak overbelast. Soms stond ik huilend langs de kant van de weg en sloeg ik met mijn wandelstokken tegen bomen uit woede of schreeuwde ik tegen bergen.
ZEIT: Dus je daagt de innerlijke weerstand uit – maar niet zozeer dat het lastig kan worden?
Thürmer: Dat heb je niet altijd onder controle. Vorig jaar heb ik de Oregon Trail gewandeld, in de meest ongunstige weersomstandigheden. Bijna de hele mei heb ik door sneeuwstormen gelopen, kon soms mijn tent niet opzetten door de wind, daar kwamen enkele beproevingen samen. Een duidelijk geval van Type 2 Fun.
ZEIT: Pardon?
Thürmer: Amerikanen onderscheiden outdoor-ervaringen in drie categorieën: Wat geweldig is, zowel tijdens de ervaring als achteraf, is Type 1 Fun. Wat je zowel tijdens als later shit vindt is Type 3 Fun. Als je iets slecht vindt tijdens de ervaring, maar achteraf gezien als een geweldige ervaring – dat is Type 2 Fun. Het geeft uiteindelijk een heroïsch gevoel. Maar vooraf heb je erg geleden.
ZEIT: Is het echt waar dat iedereen lange afstanden kan lopen?
Thürmer: Absoluut! De oudste wandelaar die ik ooit heb gezien was 83 jaar oud. Dat was op de Appalachian Trail. Hij moest antihypertensiva slikken en oogdruppels gebruiken tegen zijn glaucoom. Ik heb mensen gezien met prothesebenen, blinde wandelaars, allerlei mensen. Mijn ervaring is dat de uitval bij dergelijke mensen lager is dan voor extreem opgeleide mensen. Mannen onder de 30 lijken me het vaakst af te haken.
ZEIT: Waarom is dat?
Thürmer: Iedereen kan 30 kilometer per dag afleggen. Het probleem is om ze elke dag te lopen. Mannen onder de 30 in de bloei van hun leven, die geloven dat ze alles met pure kracht aankunnen. Maar dan komt de rest: Je kunt jezelf niet wassen, het eten sucks, misschien ook het weer, en er zijn geen vrouwen. Dat is waar het mentale een probleem wordt. Statistisch gezien hebben alleen trekkende vrouwen de grootste kans om hun bestemming te bereiken. Voor hen is de drempel om zomaar te gaan lopen het hoogst. Daarom zijn ze meestal zeer goed voorbereid en zeer gemotiveerd.
ZEIT: Over »er zijn ook geen vrouwen« gesproken, dat brengt ons bij een vraag die het publiek je vaak stelt tijdens je optredens: Hoe werkt seks eigenlijk op de weg?
Thürmer: Dus: De potentiële seksuele partners, wandelen ook een goede 30 kilometer per dag. Dus de window of opportunity en energie voor seks is beperkt. De meeste mensen hebben remmingen over het hebben van seks met iemand die zich doordeweeks nauwelijks heeft gewassen. Ik heb er minder last van, je bent zelf ook ongewassen. De tenten zijn te smal, insecten zijn vervelend buiten. Maar eerlijk gezegd, als je alle zorgen overboord gooit en het gewoon doet, is het geweldig. Ik weet waarom de mensen uit het stenen tijdperk zich zo hebben vermenigvuldigd.
TIJD: Oké, terug naar het parcours. Waar moeten mensen die geen duizenden kilometers willen lopen op letten bij het kiezen van een parcours?
Thürmer: O, er zijn veel factoren. Het probleem is dat de meeste mensen het pad alleen kiezen op basis van het landschap – en omdat tante Erna of een influencer het pad al heeft bewandeld. Helaas zijn dit de verkeerde factoren. Landschap is uiteindelijk slechts een decor, zoals het decorontwerp in het theater. Als het landschap succesvol is – geweldig. Maar als je dan beseft: dat de acteurs dom zijn, dom spelen, de regie nog dommer is, dan ga je na de pauze alsnog weg, hoe geweldig de scèneopzet ook is.
ZEIT: Wat zou belangrijker zijn?
Thürmer: Uw budget! En wat dat betreft is bijvoorbeeld Scandinavië vaak een grote misstap. Op Instagram zie je de prachtig roodverlichte tenten in dit spectaculaire landschap, en iedereen wil er naartoe. Maar waarom zou ik mijn vakantie doorbrengen in een land waar een reep chocolade vijf euro kost? En je zit eigenlijk alleen maar zeer uitzonderlijk romantisch in de avondzon voor de hut. Want er zijn soms 200 regenachtige dagen per jaar, en als er geen wind is, word je opgegeten door muggen. In Roemenië daarentegen kun je drie nachten in een chique hotel doorbrengen voor de prijs van een Noorse overnachting. In Hongarije kost een glas wijn 80 cent. Dit kan veel tegenslag bufferen. En bij twijfel kunt u ook een taxi nemen naar de volgende stad of accommodatie met een jacuzzi betalen. Er is dus veel meer verwenpotentieel. Maar dergelijke overwegingen lijken vaak taboe.
ZEIT: Waarom taboe?
Thürmer: Ik krijg minstens één keer per jaar een shitstorm omdat ik altijd in mijn berichten schrijf wat iets kost. Dan wordt er gezegd dat ik waarschijnlijk alleen geïnteresseerd ben in »gierigheid is cool«. Ooit schreef een vrouw: Ga alsjeblieft door met het goede werk, ik ben een alleenstaande moeder, zelfstandige en heb nooit geloofd dat ik met mijn kind kon gaan wandelen. Pas sinds ik je heb ontdekt en zie hoe goedkoop het eigenlijk is, weet ik: ik kan het ook. Dat was het einde van de discussie online.
ZEIT: Kamperen of hotel – dat is ook een kwestie van budget, nietwaar?
Thürmer: Niet voor mij. Ik geef de voorkeur aan kamperen. Omdat hotels zoveel minder flexibel zijn. In het bos kan ik overal mijn tent opzetten. Maar als ik naar het hotel wil, dan is het vaak niet direct onderweg, ik moet omwegen maken, moet er tot een bepaalde tijd zijn, moet ’s ochtends wachten op het ontbijt. En ik slaap eigenlijk beter in de tent. Ik weet tenminste: Wat stinkt zijn mijn eigen spullen.
ZEIT: Maar je hebt het niet gemakkelijk in Europa. Wildkamperen is vaak verboden.
Thürmer: Verboden, maar mogelijk. Ik heb echt overal gekampeerd. En zelfs als een boswachter of een landeigenaar me betrapt, zijn ze helemaal gemakkelijk te overhalen als ik zeg: Excuseer me, ik ben onmiddellijk weg. Basisregels: maak geen vuur, laat geen afval achter, zet je tent op bij zonsondergang en vertrek weer bij zonsopgang. Kamperen is net iets avontuurlijker. Je leert bosarbeiders kennen, ontmoet wilde zwijnen …
ZEIT: Ben je eigenlijk onbevreesd onderweg?
Thürmer: In principe is langeafstandswandelen een onderneming met een laag risico. Ik doe geen expedities in de wildernis, maar vooral op paden. En ik voel me daar veiliger dan op een Duitse snelweg. Maar ik heb ook een zwaar ongeluk gehad. In de Australische outback, net als in de Bijbel, ging de grond plotseling onder mij open. Ik viel in een grot die was weggespoeld door de zware regen van de afgelopen dagen en landde in zo’n diepe modder dat ik er als een moeras in zonk.
ZEIT: Hoe ben je weggekomen?
Thürmer: Ik kon mezelf uit de modder trekken door een oude boomwortel. Toen zag ik een boerderij in de buurt en vroeg aan de boerin of ik even mocht afspoelen, ik moest verder. Ze zei gewoon: Je gaat vandaag nergens heen, je verblijft hier in de logeerkamer! Ze merkte meteen dat ik in shock was. En inderdaad, even later stortte ik helemaal in.
ZEIT: Waar houd je eigenlijk de hele tijd je hoofd mee bezig, terwijl je benen gewoon blijven dwalen?

Man walking on a trail through the alps, Germany by Markus Spiske is licensed under CC-CC0 1.0

Thürmer: Wandelgebieden. Mijn gedachten draaien meestal om één onderwerp, namelijk eten. Dus echt: Eet ik nu een Mars of een Snickers? Of ik stel me voor wat ik in de volgende stad ga eten. Ik google ook dagen van tevoren, welke restaurants er zijn.
ZEIT: Maar dat houdt je hoofd niet de hele dag bezig.
Thürmer: Dat klopt. Sterker nog, je hebt nog genoeg tijd om echt terug te keren naar de vragen die je als 16- of 18-jarige laatst dwarszaten: Wat is de zin van het leven? Is er een God?
ZEIT: En je vraagt jezelf in plaats daarvan af: Mars of Snickers?
Thürmer: Ik luister onderweg ook veel luisterboeken en podcasts – overigens tot afgrijzen van alle zwervende puristen die mij ervan beschuldigen de stemmen van de natuur niet meer te horen. Maar maak je geen zorgen: ik hoor nog steeds veel brullende herten.
ZEIT: Je hebt zoveel tijd voor podcasts en audioboeken omdat je altijd alleen wandelt?
Thürmer: Zoals vrijwel alle langeafstandswandelaars heb ik mijn eigen tempo, waarvan ik niet graag afwijk. Daarom sta ik er grotendeels alleen voor. Maar allesbehalve eenzaam. Veel van mijn vrienden en kennissen hebben zich nu gerealiseerd: Je kunt die vrouw altijd bellen – met liefdesverdriet, met werkproblemen … Terwijl ik door Roemenië reisde, moet ik 40 uur aan de telefoon hebben doorgebracht met een kennis die iemand nodig had om de moeilijkheden bij het opzetten van zijn start-up te bespreken.
ZEIT: Oké, we merken het al: Er is niet zo veel tijd voor zelfontdekking.
Thürmer: Zelfontdekking gebeurt – maar niet op de manier die je je voorstelt. Het komt door dit diepe geluk dat je ’s avonds in de tent voelt. Omdat je een beekje vond waar je jezelf kon wassen. Of omdat je ergens ijs kon kopen. Dit alles leidt tot diepe dankbaarheid. En dat is zelfkennis.
ZEIT: Je hebt het over geluk en dankbaarheid. Maar je wandelroutine klinkt ook als opoffering, discipline en ontbering. Je stelt jezelf bloot aan een kunstmatig tekort. En als je een keer uit het tekort breekt, dan is dat al het grote geluk.
Thürmer: Je kunt het zo zien. Maar ik zou andersom zeggen dat we onszelf allemaal het grootste deel van de tijd blootstellen aan kunstmatige overvloed. Ik, aan de andere kant, geef me over aan natuurlijke tekorten. Ons lichaam bevindt zich evolutionair nog steeds op het niveau van het stenen tijdperk – jagen en verzamelen. Dat ik dit in functionele kleding doe en een mobiele telefoon bij me heb is al een luxe. Ik ervaar waar het lichaam voor gemaakt is. De hele dag op kantoor zitten, daar is het lichaam niet voor gemaakt. En de geest ook niet!
ZEIT: En als je niet onderweg bent, maar thuis in Berlijn – heb je dan een wandelroutine?
Thürmer: Integendeel. Ik zit in mijn geprefabriceerde appartement van 25 vierkante meter en ik ben blij dat ik niet naar buiten hoef, maar kan genieten van mijn vakantie. Dit jaar begin ik pas begin mei, dan wordt de knop in mijn hoofd weer omgedraaid. Tot die tijd zit ik in Berlijnmodus. Ik wandel er niet. Ik ontmoet vrienden, schrijf boeken, geef lezingen, laad mijn batterijen op, kook twee keer per dag. Ik doe wat ik onderweg niet kan.
ZEIT: Je zegt dat je nu op vakantie bent. Dus is wandelen je werk?
Thürmer: Ja, het helpt om langeafstandswandelen te zien als een soort nieuwe baan. Met een baan verwacht je niet dat elke dag geweldig is. Er worden droge periodes verwacht. En dat is altijd het geval bij het wandelen. Ik doe het eigenlijk met dezelfde mentaliteit als anderen met een kantoor naar kantoor gaan. Ik sta op en loop mijn 35 kilometer. Ja, wandelen is mijn werk, het is mijn droombaan.

Interview afgenomen door Laura Sophia Jung en Merten Worthmann voor Die Zeit – vertaling fp