Zuivering – Tom Lanoye

In Tom Lanoyes roman Zuivering, Prometheus, 2017 is Gideon Rottier, een einzelgänger met een spraakgebrek en een uitzonderlijk beroep. Hij maakt huizen schoon na brand, overstroming of zelfmoord. Zijn nieuwe collega, een vluchteling uit Syrië, redt hem het leven. In ruil belooft Gideon de zorg op zich te nemen voor Youssefs gezin, in een wereld die met de de dag vijandiger en gewelddadiger lijkt te worden.

Zuivering is een Lanoye pur sang: virtuoos van taal en bevolkt met onvergetelijke personages die elkaar bekampen en beminnen, tegen de achtergrond van ‘een versleten en uiteenvallend continent’. Een hard en heftig boek voor harde en heftige tijden.

Bovenstaande samenvatting en aanprijzing op het achterplat van het boek wist me te overtuigen om de roman te gaan lezen. En daar kreeg ik in geen geval spijt van. Je blijft je verwonderen over hoe Lanoye de sublieme taal blijft tevoorschijn toveren om een telkens toch weer andere maar grotendeels gelijke situatie op te roepen, over hoe hij de spanning tot de laatste bladzijde virtuoos in de hand weet te houden, hoe levensecht zijn personages uit de verf komen, over hoe hij met reëel engagement de thema’s schoonheid, trouw en verraad, vriendschap, angst, maatschappelijke en psycholgische ontreddering weet te tekenen. Er lijkt voor hem geen onderwerp te bestaan dat hij niet weet te integreren in een uiterst meeslepend, niet van humor gespeend verhaal dat perfect toegesneden is op de actualiteit zonder drammerig te worden.

Heerlijk schelmenverhaal en angstwekkende dystopie: Tom Lanoyes roman, Zuivering, is het allebei. – DS, Maria Vlaar

[Zuivering] is een grillig, moeilijk boek, maar daardoor des te overtuigender – De Volkskrant, Persis Bekkering

Zo voegt [Zuivering], een roman over de oorlog in Syrië, de vluchtelingencrisis, islamitisch terrorisme en de opkomst van extreemrechts tóch nog iets toe aan wat we al kennen van tv, krant en internet. Want waar zulke media grossieren in leugens gebracht als keiharde waarheid en opinies als pure feiten, durft Zuiverheid de onzekerheid onder ogen te zien en vragen onbeantwoord te laten. Het boek zet aan tot speculatie en perspectiefwisseling. Je hoort lezers die een boek ongrijpbaar vinden, weleens verzuchten: ‘Wat wil de auteur hier nu eigenlijk mee zeggen?’ Dat wordt vaak negatief bedoeld, maar voor mij is die vraag juist uitermate positief. Zuivering is geen preek – het is een vragenmachine. Daarmee schept het de mogelijkheid tot een dialoog tussen lezer en boek, een dialoog die eindeloos kan duren. – KNACK, Jamal Ouariachi

“Het is geen documentair, wetenschappelijk of journalistiek werk. Een roman moet over verscheurdheid, overmoed en uiteindelijk catharsis, zuivering gaan. Een roman moet telkens een enkeling in een bijzondere omstandigheid plaatsen. Die ene testcase moet ons eraan herinneren dat we kwetsbaar zijn en dat grote theorieën en filosofieën eigenlijk tekort schieten om de keuzes van 1 mens te verklaren.” – Tom Lanoye in De wereld vandaag – Radio 1

De greppel – Herman Koch

In  Herman Kochs recentste boek De greppel, 2016  is de ik-verteller de fictieve, populaire Amsterdamse burgemeester Robert Walter die met Sylvia (haar nationaliteit wil hij niet noemen om vooroordelen te vermijden) al jaren gelukkig is getrouwd. Ze hebben één dochter, Diana. Hij  verdenkt Sylvia ervan na een nieuwjaarsreceptie waar ze zich tegenover zijn wethouder, Maarten van Hoogstraten, wat ongewoon gedraagt, dat ze met de man vreemdgaat. Dit vermeende overspel brengt Robert uit evenwicht. Hij fantaseert allerlei scenario’s en is bijzonder alert met betrekking tot de handel en wandel van zijn vrouw en zijn wethouder om er zo op subtiele wijze achter te komen of zijn vermoeden op fantasie berust dan wel op realiteit. Op deze basisintrigelijn ent de auteur een aantal actuele, maatschappelijke fenomenen waar Robert Walter zich aanvankelijk resoluut en  waardig doorheen weet te worstelen maar die hem toch in een ongewisse situatie achterlaten.

De roman De greppel kan niet Kochiaanser zijn dan hij is. Na Zomerhuis met zwembad, Het diner en Geachte heer M. te hebben gelezen was dat de eerste bedenking die ik maakte. Maar hoe blijft een auteur boeiend als hij zijn hoofdfiguur haast een hele roman laat doorzwammen, weliswaar in ‘kraakhelder proza’ (De Standaard – Jan Desloover), over het vermoeden dat zijn echtgenote Sylvia overspel pleegt en de paranoïde angst die daarvan het gevolg is? Gaat dit boek ergens over vraagt de lezer zich dan af? Jawel, het gaat ergens over maar haast in het voorbijgaan, heel terloops, in de gesprekken met Roberts ruimdenkende vriend Bernhard, de sterrenkundige en als er van Robert plots tamelijk compromitterende foto’s opduiken via een journaliste of als suïcide op zijn professionele en de zelfeuthanasie van zijn ouders op zijn persoonlijke pad komen, als hij de beslissing over de plaatsing van een windmolenpark, door de samenloop van de omstandigheden aan zijn wethouder Maarten van Hoogstraten moet overlaten en die even later onder eigenaardige omstandigheden wordt gevonden ten gevolge van een ongeval. We zijn  ondertussen ook te weten gekomen hoe Robert over democratie, over zichzelf en over Nederlanders in Frankrijk denkt. Alle wederwaardigheden hebben zijn aanvankelijk soms arrogante zelfzekerheid echter ernstig getemperd.

Naar het einde toe krijgt de lezer, structureel gezien, een disproportioneel snelle afwikkeling:  een opeenvolging van vage, mysterieuze situaties, insinuaties en verdachtmakingen die eindigen in de greppel. Kortom, deze roman is ontegensprekelijk een Koch-boek door het type hoofdfiguur, door de thrillerachtige, terloopse, ongewone, stille en ongestrafte (achterkamer)afhandeling van heikele thema’s als zelfeuthanasie en overspel maar is minder overtuigend dan de vorige romans die ik van hem las.

Damascus

Ik blijf nog even bij Syrië en wel bij de Syrische auteur Yassin Al-Haj Saleh die vanuit Damascus een wekelijkse blog verzorgt voor het NRC Handelsblad. In 2012 werd Saleh bekroond met een Prins Claus Prijs voor zijn bijdrage aan het begrip over de Arabische wereld. Gedurende tien weken zal hij voor deze krant berichten vanuit Damascus. De eerste drie blogjes hielden mijn aandacht van begin tot einde gevangen. De beklemmende sfeer die al gedurende decennia in Syrië aan de orde is geweest, wordt in deze getuigenis voelbaar. Verhelderend om van binnenuit te kunnen volgen hoe het bewind van de Assads het Syrische volk in de greep probeert te houden. In een andere blog schrijft hij  “Over leugens, angst en de opbouw van normaliteit en … rebellie” Aanbevolen lectuur!