Beautiful world, where are you – Prachtige wereld, waar ben je – Sally Rooney

In Alice, het hoofdpersonage van haar nieuwe roman, verwerkt literaire sensatie Sally Rooney ook haar eigen vragen na het succes van Normale mensen

Romanschrijfster Alice betrekt tijdelijk een huis aan de Ierse kust. Na het overweldigende succes van haar vorige boek werd ze een tijdje opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis omdat de opdringerigheid van haar lezers en de druk van de uitgeverswereld haar te veel werden. Via Tinder leert ze Felix kennen, die in een distributiecentrum werkt en nog nooit een boek van Alice heeft gelezen. De twee voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar slagen er eerst niet in tot om tot elkaar door te dringen. Als Alice Felix meevraagt naar Rome, worden ze vertrouwelijker, al hebben ze daar wel veel woorden voor nodig. Via lange gesprekken en observaties analyseert Alice alles wat zij en Felix wel of niet doen, denken en voelen.

Eileen, de beste vriendin van Alice, werkt in Dublin voor een literair tijdschrift. Terwijl ze via sociale media het doen en laten van haar ex-vriend volgt, zoekt ze opnieuw toenadering tot Simon, die ze al sinds haar jeugd kent. Eileen en Simon vertrouwen elkaar bijna alles toe, gaan ook af en toe met elkaar naar bed en kunnen toch maar niet beslissen om een vaste relatie te beginnen. Want wat als die mislukt? Komt er dan ook een einde aan hun vriendschap?

Omdat ze nu verder van elkaar wonen, houden Eileen en Alice elkaar via mails op de hoogte van hun relaties, gedachten en gevoelens. En daarbij gaan ze in alle eerlijkheid geen enkel heikel punt uit de weg: mag je jaloers zijn op het succes van je vriendinnen? Zijn relaties niet in eerste instantie een dam tegen eenzaamheid? Welke rol spelen sociale media en bijvoorbeeld porno voor hun zelfbeeld? Waarom ziet niet iedereen het marxisme als een oplossing voor de extreme ongelijkheid in deze wereld? En, niet onbelangrijk, is God voor hun generatie wel zo dood als ze denkt? Sally Rooney kruipt diep in de wereld van haar leeftijdgenoten, die zich kwetsbaar, overgevoelig en compleet op zichzelf gericht staande proberen te houden.

Eigenlijk gebeurt er niet veel in deze roman. Twee vriendinnen onderzoeken hun leven, analyseren alles wat ze denken en voelen en sturen elkaar mails waarin ze teloorgang van de überkapitalistische wereld becommentariëren, maar die vooral op zoek zijn naar liefde en verbinding. Net dat gebrek aan actie en extra verhaallijnen maakt Prachtige wereld, waar ben je een vrij taaie homp, waarin de zelfbeschuldigingen en weeklachten te vaak de bovenhand krijgen. Als Alice en Eileen elkaar eindelijk weer in levenden lijve zien, wordt Rooney zelfs melodramatisch en zo dooft haar roman na een sterk begin een beetje slapjes uit.

In deze derde roman gaat Rooney eigenlijk ook dieper in op de onzekerheden en angsten die gepaard gaan met alle aandacht die haar te beurt viel na haar vorige roman Normale mensen . In het personage van Alice wordt duidelijk hoe klein de wereld van de schrijfster daardoor is geworden. Misschien moet ze ook maar even een schrijfpauze inlassen en buiten haar eigen generatie op verkenning gaan.

 ***

vertaling: Gerda Baardman en Jan de Nijs

Met dank aan Johanna Spaey voor deze recensie , Knack – 15 september 2021

Normal People – Sally Rooney*****

Rooney is a self-described Marxist, and I suspect that she would enjoy Vanity Fair’s neat illustration of a point she makes in Normal People about the way books can function as cultural currency. “It was culture as class performance,” thinks a character at a reading, “literature fetishized for its ability to take educated people on false emotional journeys, so that they might afterward feel superior to the uneducated people whose emotional journeys they liked to read about.”

Though Rooney’s characters have scalding contempt for capitalism and its trappings, it’s easy to see how Normal People could have snuck into the handbag slideshow. Politics in Rooney’s novel are often ambient rather than explicit, submerged under the surface of a love story about, as Rooney writes, “two people who, over the course of several years, apparently could not leave one another alone,” Marianne and Connell, who spend four years alternately pursuing and withdrawing from each other.

One critic recently noted that the politics of Rooney’s novels were largely “gestural,” with airy mentions of Gaza or austerity protests but not much radical substance. Another suggested that her politics were essentially decorative, “more setting than subject.” I disagree. I don’t think Rooney is garnishing her love story with politics. She’s embedding politics closely and rigorously in the love story, showing how relationships can function like miniature states, and how political principles can work on an intimate scale, in the interactions of two, three, or four people.

In interviews, Rooney often talks about growing up hearing Marx’s dictum “From each according to his ability, to each according to his needs” from her parents, and absorbing it as if it were a universal rule, maybe something Jesus said, or, as one interviewer from The Cut put it, something somebody might embroider on a pillow. In Normal People, characters have different things at different times: money, social capital, looks. The novel suggests the possibility of a setup in which these advantages are shared and redistributed according to need. Call it a Marxism of the heart.

Love across class is a common theme in novels. In Jane Austen, clearly a model for Rooney, people are fixed in their status, or can move in one direction or the other: a person of lower status (Elizabeth, in Pride and Prejudice) marrying one of higher status (Darcy), or one of lower status (Wentworth, in Persuasion) earning up into a higher bracket (Anne’s). But what Rooney has is something different—a seismographer’s attention to the dips and tremors of social value, the way that, as the British writer Olivia Laing wrote, “beauty, intelligence, and class are currencies that fluctuate as unpredictably as pounds and dollars.”

At the beginning of the novel, when the characters are in high school, Connell’s stock is higher. Marianne is rich, and, yes, Connell’s mother cleans her house, but she is aloof and odd, someone who “wears ugly thick-soled flat shoes and doesn’t put makeup on her face.” Connell is athletic and well liked. They have an immediate attraction, but he keeps it secret because he is afraid of what his friends will think.

After high school, when they both attend Trinity College, the seesaw reverses: Marianne’s gawkiness becomes glamour, and Connell feels out of place against a backdrop of waxed hunting jackets and champagne. Marianne’s status “elevated Connell to the status of rich-adjacent: someone for whom surprise birthday parties are thrown and cushy jobs are procured out of nowhere.” The father of one of her new friends “was one of the people who had caused the financial crisis—not figuratively, one of the actual people involved.”

They circle, always seeming to misunderstand each other at some crucial moment. At one point, Connell loses a job and can’t pay rent for the summer in Dublin. He tries to ask to stay with Marianne, but she thinks that he is saying he wants to leave town. They break up. This represents her failure of imagination and his failure of courage, but also suggests that independence is not an uncomplicated virtue. The solution is obvious, and she has something he needs. Why shouldn’t people give one another food, and money, and places to stay?

Eventually they come into a kind of mutual dependence, something fundamentally at odds with the mainstream, if hazy, acceptance of independence as an obvious good (and, particularly, a feminist good). The message of the current moment can often seem to be: Limit your emotional labor; be your own best advocate; don’t let your relationships compromise autonomy or empowerment. “How strange to feel herself so completely under the control of another person, but also how ordinary,” Marianne thinks. “No one can be independent of other people completely, so why not give up the attempt, she thought, go running in the other direction, depend on people for everything, allow them to depend on you, why not.”

Rooney allows Connell to come to Marianne’s rescue when she is threatened by angry or violent men, not once but three times: when she is groped in a nightclub, bullied by her boyfriend (the one whose dad caused the financial crisis), and, finally, abused by her brother. A novel espousing independence as a straightforward virtue might have made her come to her own rescue. Connell isn’t helping her as an archetypical knight, but he is still a man and aware of the power this confers him in particular circumstances. The book suggests that people can use their advantages for one another—that personal qualities, abilities, status, and other advantages can act like wealth or goods in a socialist society, for common benefit. This extends far outside of gender, of course: Though Marianne initially fails to see that Connell needs a place to stay, she offers him other things, including social protection and money when he’s been mugged. From each according to their abilities, to each according to their needs. […]

Normal People answers the question posed in Conversations With Friends [Rooney’s eerste werk, BK]. It suggests that despite everything, despite the helplessness that Rooney’s characters feel in the face of global capitalism, and class differences, and the judgments of others, radical politics can work on a small scale and are worth pursuing even if the world’s broader inequalities feel both inevitable and unsolvable. Normal People proposes that a merciful and just country can still exist, even if only in the space between friends.

Met dank aan Annalisa Quinn en The Atlantic voor deze recensie.

Anne Enright schreef over de roman: It is superb … a tremendous read, full of insight and awareness.

Olivia Laing: Magnificent … Rooney is the best young novelist – indeed one of the best novelist – I’ve read in years.

Ik las de Faber & Faber oorspronkelijk Engelse uitgave uit 2018 die de longlist van The Man Booker Prize van datzelfde jaar haalde. Gerda Baardman vertaalde de roman uit het Engels voor Ambo/Anthos en haalde daarmee de 2020 Shortlist van de Europese literatuurprijs:

Studentenjury:

Sally Rooney vertelt in Normale mensen het verhaal van twee jonge geliefden die hun plek proberen te vinden in de wereld en elkaars leven. We volgen hen op hun reis van middelbare school naar universiteit en van provincie naar grote stad. Deze transitie legt de verschillen tussen de leefwerelden van de twee bloot. En dat gaat verder dan het verschil in populariteit op school of op de universiteit; ook de klasseverschillen in Ierland en de manier waarop die doorwerken in het dagelijks leven van beide personages, komen aan bod.

Normale mensen blinkt uit door rake observaties over sociale interactie, literatuur en politiek. Een ander sterk punt vormen de tragische misverstanden, onzekerheden en schijnbaar impulsieve beslissingen, die het leven van (jonge) mensen tegelijkertijd zo moeilijk en zo interessant maken.

Gerda Baardman evenaart de finesse en het schrijfplezier van Sally Rooney in een elegante en levendige vertaling. Ook in het Nederlands roepen de dialogen, twijfels en drijfveren van de personages veel herkenning op.(shortlist 2020)

Nora – Colm Tóibín

De Ierse auteur Colm Tóibín behoort tot een groep van 30 schrijvers, historici en Nobelprijswinnaars die in een manifest dat onlangs in verschillende kranten gepubliceerd werd – waaronder The Irish Times – hebben verklaard dat Europa als een idee “voor onze ogen uiteenvalt”. Zij zijn de mening toegedaan dat ondanks  haar ‘fouten, vergissingen en incidentele daden van lafheid’ Europa ‘het tweede thuis van elke vrije man en vrouw’ blijft. Ik las van hem onlangs Nora Webster, door Anneke Bok
in 2015 voor De Geus naar het Nederlands vertaald als Nora .

In Ierland is er maar één Nora – Nora Barnacle, de vrouw en muze van James Joyce. Afgaande op zijn titel gaat de nieuwe roman van Colm Tóibín over Ierland en, in ruimere zin, over de relatie van een belangrijke hedendaagse Ierse schrijver met Joyce, wiens werk nog steeds zo’n lange schaduw werpt over elke hoek van het Ierse literaire leven, aldus Robert McCrum in The Observer. Hij omschrijft het boek als ‘a powerful study of widowhood’.

Nora speelt eind jaren zestig in de Ierse stad, Enniscorthy, county Wexford terwijl de zogenaamde Troubles  als een rollende donder achter de horizon beginnen te verdwijnen. Het gaat over een taaie Ierse moeder en een land dat, als het ware verandert van Ulysses naar Bloody Sunday. Het is een indringende studie van weduwschap en verdriet, van een vrouw in de bloei van haar leven die probeert uit te maken hoe ze verder zal leven zonder ‘de liefde van haar leven’, haar overleden echtgenoot, Maurice Webster, een schoolmeester.

Nora, die een sterke en intelligente vrouw is, moet nieuwe kracht vinden door een pijnlijk  gesprek met zichzelf te voeren. De dood, zegt Tóibín, creëert een zeer grote leegte. Nora zit, net als haar volk, vast in een wereld van priesters, kleine rivaliteiten in kleine steden en het soort provinciale verveling die wordt gecompenseerd door de kwellingen van frustratie. Tóibín toont op schitterende wijze hoe Nora, gevangen in haar verdriet en haar weduwschap, gek wordt gemaakt door de opdringerigheid van de condolerende buren en door de groeiende wanhoop om eraan te ontsnappen.

Uiteindelijk leert Nora zingen. De ontdekking van muziek in haar leven geeft haar “a line towards brightness, or some beginning”, schrijft Tóibín, een meester van less is more. Tegelijkertijd, omdat hij ook Ierland op een kruispunt van gebeurtenissen verkent, krijgen we een oneindig fascinerend web van toespelingen, nauwgezet, genuanceerd en subtiel. Kortom, de roman bevat ontzettend veel informatie over de schrijver zelf.

Als lezer voel je dat Tóibín houdt van zijn land. Het kleinsteedse Ierland, met name het afgelegen zuidoosten, waar hij opgroeide, is een plek waarnaar hij vaak terugkeert in zijn fictie. Het is een samenleving die hij begrijpt in hart en nieren, deels omdat hij er vaak uit is verbannen, maar waarnaar hij ook met plezier terugkeert. Net als Joyce is hij dol op de bijzonderheid van het dagelijkse leven. Wanneer Nora weer aan het werk gaat bij Gibneys, de grote lokale werkgever en ‘eigenaar van alles’, creëert Tóibín zowel drama als komedie uit haar ervaringen op de boekhoudafdeling. De hele Ierse kwestie is zo slim verpakt in het weduwschap van Nora Webster en haar twee jongens, Conor en de stotterende, getraumatiseerde Donal, dat het verhaal zich met succes door het hobbelige parcours van de snijlijnen tussen privé en publiek weet te navigeren. Door het trage, persoonlijke opnieuw ontwaken van Nora, vindt hij een subtiele manier om na te denken over de behoefte van Ierland om het geleden verlies in een grotere context te plaatsen.

Nora is een Iers liefdesverhaal en een liefdesbrief aan Ierse lezers van één van Ierlands hedendaagse meesters. Het overtreft het bronnenmateriaal vakkundig zodat het zich waarschijnlijk aan een veel breder publiek zal aanbevelen. Wanneer Nora op de afsluitende pagina’s de brieven van haar overleden man verbrandt omdat “ze behoorden tot een tijd die nu voorbij was”, is de boodschap van Tóibín duidelijk. The past is another country. Better to be an exile from regret. De enige manier for things to work out, een steeds terugkerende zin, is om vooruit te gaan, stroomopwaarts roeiend.

Het is in deze context dat zijn engagement in het manifest waarnaar ik hierboven verwees, niet moet verwonderen.

Colm Tóibíns vader overleed toen Colm twaalf jaar was en de laatste twee jaren van zijn middelbare schooltijd bracht hij, net als Donal uit Nora door op de Sint-Peterskostschool in Wexford. Zijn moeder Brid stierf in 2000. Hij droeg het boek op aan zijn moeder net als Brahms deed met Ein Deutsches Requiem, een symfonie die in de roman daardoor een symbolische betekenis krijgt.

Philippe Herreweghe, La Chapelle Royale, Collegium Vocale, Orchestra des Champs-Elysees

Nora is een sonore, diepe roman die me herhaaldelijk wist te raken.

The Green Road – Het groene pad – Anne Enright*****

Anne Enrights  ontroerende zesde roman keert terug naar het thema van haar Bookerprijswinnende The Gathering: een Ierse familie wordt door de omstandigheden gedwongen tot confrontatie met conflict, verlies en verandering.

The Green Road – Het groene pad (2015)  –  vertaald naar het Nederlands voor De Bezige Bij door Molly van Gelder – speelt zich af in het graafschap Clare. De auteur heeft gekozen, zo vertelt ze in een nawoord, om de stad waar haar personages wonen, niet te noemen: ” Hiermee wil ik benadrukken dat dit een fictief verhaal is, bewoond door fictieve personages”  Het geeft  de lezer de mogelijkheid een rijkelijk opgeroepen landschap te bewonen, dat van het Ierland uit het recente verleden en daaronder het Ierland van de mythe.

Enrights saga confronteert de lezer met de matriarch Rosaleen Madigan, geboren Considine, en wellicht genoemd naar de heldin uit een populair Iers volkslied. Ook de groene weg van de titel van de roman is zowel een bestaande track over de Burren in County Clare  als een rotsachtig pad dat Rosaleen moet betreden in haar eigen ziel.

De vorm van de roman belichaamt perfect het thema van barsten en kloven in de (familie)relaties.  De roman begint met ons Rosaleen Madigans ruzieënde kinderen voor te stellen  naar rato van een hoofdstuk voor elk.  In het eerste fragment, Ardeevin 1980, wordt de jongste dochter Hanna door haar grootmoeder Madigan om een boodschap naar oom Bart Considine, apotheker, gestuurd. Haar moeder ligt dan al een paar weken in bed nadat ze van haar oudste zoon Dan te horen kreeg dat hij priester-missionaris wil worden. Later in de roman wordt Hanna, nu een mislukte actrice in Dublin, voorgesteld als in de war gebracht door haar eigen moederschap. Haar manier van ontsnappen is depressief worden, vluchten in de drank en in rond geduwd worden door haar ruwe partner.

Enright tovert een verdwenen tijd terug  in scherpe close-ups van details. Hanna onderzoekt haar stadje met de intensiteit van een visionair: “Daarna kreeg je de winkels: de manufactuur met de grote ruit, omrand met geel cellofaan; de slager met zijn vleesbakken, omlijst met bebloed kunstgras; en na de slager de zaak van haar oom, en van haar grootvader vóór hem: Apotheek en Drogisterij Considine.” (blz. 10) Ze bereikt de apotheek, met  “flesjes 4711 en badzeep van Imperial Leather in crème en donkerrode doosjes.” (blz. 12) Er heerst een vete tussen de Considines en de Madigans: “Emmet [Hannes jongste broer] zei dat opa Madigan in de Burgeroorlog was neergeschoten en dat opa Considine toen geweigerd had hem te helpen.”(blz. 29). Rosaleen Considine  is in de ogen van haar familie beneden haar stand getrouwd.

Het tweede hoofdstuk, New York in 1991, onthult Dan als een gerateerde priester in de New Yorkse gay scene. Het vertelperspectief wisselt van derde persoon naar een eerste persoon meervoud “wij’, waarbij een roddeltoon wordt aangeslagen die typisch is voor de freewheelende en opschepperige New Yorkse gay subcultuur van die tijd.

Dans broer, Emmet, die we ontmoeten in 2002, heeft een vluchtweg van ouders en familie gevonden die leidt tot Ségou in Mali, waar hij een zelfbewuste hulpverlener wordt , vol zelfspot: “Met een opgelucht gevoel reisde hij af naar de hoofdstad voor een week lang opgestopt verkeer en een enigszins beschermd verblijf met de mannen van de regering en de VN en de Voedsel- en Landbouworganisatie. Bamak was niet bepaald het vliegveld van Genève, maar het was evengoed een hele overgang. Emmet dacht soms dat hij een mooi kantoor zou willen met airco, Nespresso en Skype, maar dan dacht hij weer dat zijn zenuwinzinking door een mooi kantoor met airco haar kans schoon zou zien.” (blz. 115) Emmet probeert zijn koel te bewaren wanneer hij zich bezighoudt met de complicaties van het postkoloniale leven en wordt daarbij niet bepaald geholpen door zijn vriendin Alice, wanneer die een  schurftige hond adopteert die meer te eten krijgt dan het huispersoneel.

In tegenstelling tot haar broers en zussen, leidt Constance een ogenschijnlijk gewoon leven. Werk, echtgenoot, kinderen lijken haar te bepalen. We ontmoeten haar eerst in 1997, ze moet een mammogram ondergaan voor een verdachte tumor. Zij heeft een plichtsgetrouwe haat-liefde relatie met haar moeder Rosaleen, staat open voor het vreemde in alle mensen die ze ontmoet, koestert de eigenaardigheden van het dagelijks leven en het geheim van de echtelijke erotiek. Ze is de stille heldin-martelares.

In een tweede deel worden dan al deze diasporaleden van de Madiganfamilie samengebracht rond de kerstdis omdat ze vernomen hebben dat hun zesenzeventigjarige moeder besloten heeft de ouderlijke woning te verkopen en bij haar dochter in te trekken. Het traditionele familiefeest veroorzaakt echter een uiterst onaangename komische climax die dreigt uit te draaien op een catastrofe. Elk familielid ziet nadien op zijn manier de realiteit in en de onvolkomenheid van moederliefde. Bij hun zoektocht naar een andere woning voor Rosaleen tekenen Constances woorden de realiteit van die relatie: “ Toen Constance haar voor de laatste keer van het ziekenhuis in Limerick ophaalde, reden ze terug over de boogbrug langs Ardeevin. De ramen aan de voorkant waren dichtgetimmerd en het hek hing open, maar Rosaleen leek het huis niet te zien, het leek wel alsof het nooit had bestaan. Die avond ging Constance terug om wat rozen te plukken uit de verwaarloosde tuin en ze kwam doodmoe en alleen terug. Het ideale huis bestond niet, hoe zou het ook? Je kon het Rosaleen immers nooit naar de zin maken. Iedereen sloofde zich uit om haar tevreden te stellen, maar iedereen schoot tekort.”(blz.312)

Het groene pad bracht me terug naar de buitengewone en unieke natuur van county Clare, waar Anne Enright deze roman schreef op een moment dat ze zichzelf, in een midlife crisis, probeerde terug te vinden. Lange wandelingen langs het groene pad met de Atlantische Oceaan in haar blikveld, inspireerden haar. De onopgesmukte, vaak rauwe realiteit van haar proza ademt de Ierse ziel.

Stay Where You Are and Then Leave – De jongen die zijn vader zocht – John Boyne****

De Ierse John Boyne is sedert zijn boek The Boy in the Striped Pyjamas (2006) geen onbekende meer. In 2014 kwam bij Meulenhoff Boekerij de vertaling uit van een andere jeugdroman van hem  Stay Where You Are and Then Leave (2013), vertaald als De Jongen die zijn vader zocht (2014). En hoewel  we hier te maken hebben met een boek voor jongeren, toch is het ook in staat de volwassen lezer in zijn ban te houden.

Boyne kijkt in deze roman door de ogen van een negenjarige jongen naar de gebeurtenissen die in de nasleep van 28 juli 1914, het begin van WO I en hoofdfiguur Alfie Summerfield ’s  5de verjaardag,  diens buurt Damly Road (London) grondig veranderen. De historische gegevens van ontbering, fanatiek patriottisme, afstraffing van dienstweigeraars, shellshock, de heksenjacht tegen burgers met on-Engelse namen als vermeende Duitse spionnen komen in het boek aan bod op een voor jongeren te verhapstukken, niet sentimentele maar zeer indringende wijze.

De karakters van Alfie’s moeder Margie en haar man Georgie Summerfield, van Oma Summerfield,  de dienstweigeraar Joe Patience,  de Praagse familie Janáček en de Australiër Bill Hemperton komen doorheen het verhaal flink uit de verf.

De hoofdpersoon Alfie trekt de natuurlijke sympathie van de lezer door de wijze waarop hij ‘zijn steentje wil bijdragen’ om zijn moeder doorheen deze harde oorlogsjaren te helpen. Hij wordt echter een bijna onrealistische held wanneer hij het plan opvat om op ‘geheime missie’ te vertrekken en dat plan ook helemaal in zijn eentje uitvoert.

Sommige scènes zijn aangrijpend – de beschrijving van de door shellshock verwoeste soldaten in  East-Suffolk & Ipswich Hospital –  en educatief in die zin dat ze jonge sensitieve lezers confronteren met en bewust maken van de gruwelijke gevolgen van oorlog.

Voor sommige volwassenen eindigt deze roman misschien een tikkeltje te optimistisch – eind goed al goed – want  twintig jaar later dan de kalendertijd in dit verhaal , weten we, zal zich de oorlogsellende herhalen. Hoop is echter de drijvende kracht achter de handelingen en het voortschrijdend bewustzijn van hoofdfiguur Alfie.  Daar ligt de boodschap in het verhaal. Buurtsolidariteit, moed, doorzettingsvermogen, vindingrijkheid, vastberadenheid trekken de mens tenslotte door de ergste rampspoed. Immers, ‘Hij had het gedaan om de beste reden die je kunt bedenken. Uit liefde.’

Stir-fry | Geroerd | Emma Donoghue****

Emma Donoghue is een Iers-Canadese schrijfster wiens debuutroman Stir-fry (1994) – vertaald voor uitgeverij Atlas (Amsterdam) door Ardy Stegeman en Marijke Versluys als Geroerd (1994) – in 2011 door uitgeverij Mouria opnieuw werd uitgegeven.
Mária, zeventien en nog onzeker, heeft haar ouderlijk huis op het platteland verlaten om in Dublins Trinity College wiskunde en kunstgeschiedenis te gaan studeren. Wanneer ze ingaat op een advertentie ad valvas: ‘2 ♀ zoeken flatgenote.’- ’Eigen kamer. Wauw! Geen bekrompen types.’, vindt ze een kamer bij Ruth en Jaël. Ze probeert greep te krijgen op zichzelf en haar nieuwe bestaan in Dublin terwijl ze college loopt en ’s avonds kantoren schoonmaakt om haar studie te kunnen financieren. Ruth en Jaël verwelkomen haar hartelijk en maken haar wegwijs in de stad. Geleidelijk merkt Mária dat de relatie tussen haar beide flatgenoten anders is dan ze aanvankelijk dacht en dat zet haar aan tot nadenken over haar eigen seksualiteit. Emma Donoghue schrijft op haar website over de roman:

Apart from the University College Dublin setting circa 1989, Stir-fry has little of my life in it; I was interested in exploring how someone who lacked my own clarity and confidence might wander, even stumble, into questioning her sexual identity. The infinitely generous agent who took me on at 21, and has stood by me to this day – Caroline Davidson – put me through seven drafts, and kept my spirits up through endless rejection letters, before she managed to get me a two-book deal on both sides of the Atlantic. It’s a sign of how new I was to writing fiction that I changed the ending of Stir-fry completely in the last draft, after a friend pointed out that there was in fact much stronger chemistry between two other points in the human triangle. Then I tried to have the novel pulled just before publication, wanting to start my career with Hood instead, but my wise editor – the late Kate Jones at Hamish Hamilton – talked me down, promising me that Stir-fry, although slighter in some ways, would offer readers just as much pleasure.

Naarmate Mária zich bewuster wordt van haar eigen seksualiteit gaat zich ook het begrip ‘thuis’ verplaatsen: van de gezinssituatie op het platteland naar een nieuw nest bij Ruth en Jaël. Maar dat verloopt allemaal niet probleemloos. Gevoelens van vriendschap en verlangen overlappen elkaar. Emma Donoghue schrijft daar erg fijngevoelig, intelligent, ontroerend en tegelijk zeer geestig over. Een romandebuut dat ondertussen een klassieker werd.

Mistaken – Evenbeeld – Neil Jordan*****

De roman Mistaken (2011) van de Ierse Neil Jordan, naar het Nederlands vertaald als Evenbeeld (2011) door Joop van Helmond voor uitgeverij Anthos, voert je binnen in een mythisch, mysterieuze, Ierse wereld die hoofdzakelijk gesitueerd is in Dublin. Meer bepaald het Dublin van de vijftiger jaren van vorige eeuw tot heden. Ook het Londen van de zeventiger jaren, het hedendaagse goed bewaarde Europese laat-negentiende-eeuwse Manhattan en het Berlijn van net voor en na ‘die Wende’ vormen het decor van de belevenissen van de hoofdfiguur Kevin Thunder.

De verteller is (Kevin Thunder), een in Berlijn wonende en werkende ontwerper van computergames. Hij is naar zijn geboortestad Dublin teruggekeerd voor de begrafenis van de schrijver Gerald Spain, een man die bij leven en welzijn griezelig sterk op Thunder leek.

Wanneer de kist van Gerald het graf in gaat, staat Kevin toevallig naast Geralds dochter Emily en haar hond Toby. ‘De hond voelde iets, zoals honden dat kunnen, draaide zich om en likte mijn linkerhand.’

Gerald leefde jarenlang, tot aan zijn dood, in onmin met zijn dochter. Emily voelt zich op een vreemde manier vertrouwd met Kevin en spreekt hem onbewust aan met ‘Gerald’. Na de begrafenis spreken ze af elkaar op een later tijdstip opnieuw te ontmoeten. Met stukjes en beetjes zal Kevin haar vertellen over zijn bizarre relatie met haar vader, zijn evenbeeld Gerald Spain.

De jonge Kevin Thunder groeit eind jaren zestig op in een groot troosteloos huis aan Fairview Park in Marino Crescent, een wijk waar de lower middle-class van Dublin samenhokt. Het huis naast het zijne – nummer 15 – was het geboortehuis van Bram Stoker, de schepper van Dracula. Kevins vader is bookmaker en zijn moeder verhuurt kamers op de bovenste verdieping om de financiële putten te dempen die haar man maakt.

Wanneer Kevin op een dag goedgemutst op de bus stapt, krijgt hij van de buschauffeur een fikse oorvijg en wordt hij ervan beschuldigd de vorige keer niet betaald te hebben. Een paar dagen later wordt hij door een verkoper Woolworths uit gejaagd. ‘Als je hier nog een keer terugkomt, bekakte kleine dief, bel ik de politie.’

Kevin snapt er niets van, tot hij erachter komt dat er een jongen in Dublin woont, Gerald Spain, die zijn perfecte dubbelganger is. Spain is het zoontje van een advocaat, gaat naar een chique school en woont in een statig herenhuis aan Palmerston Park. ‘Mijn park was een spookpark en had gemeentelijke tulpenbedden en het zijne had slangenbomen en een piano waarop Chopin werd gespeeld.’

Thunder en Spain reageren eerst onwennig op hun dubbelgangerschap, tot ze er de voordelen van beginnen in te zien. De jaren erna zullen ze elkaars liefjes afsnoepen en elkaars afkomst en klasse gebruiken en misbruiken. Tot het aannemen van elkaars identiteit gevolgen krijgt die ze niet wilden en konden voorzien.¹

Mistaken comes complete with a plot as precise and as crafted as that of the finest thriller, filtered through an insistent narrative voice that holds the stricken reader as if at gunpoint. For all the revelation and atmosphere, all the yearning and the anger, it is the writing, the linguistic artistry that ultimately leaves one gasping. Be warned: this is a great international novel, a great Irish novel and, most of all, a great Dublin novel that thoughtfully heeds Joyce and then breaks free the way a child eventually shrugs off even the most loving and beloved of parents. […] … this is Jordan’s moment; he alone has pushed narrative and has broken free of everyone. Irish fiction needed a cohesively great novel, pulsing with darkness, intelligence and revelation. Here it is.²

1. Knack, Stevens, Jan,  Evenbeeld – Neil Jordan, 31 augustus 2011
2. The Irish Times, Battersby, Eileen, Neil Jordan, great Irish novelist, 24 december 2010