Meimaand, bloeimaand bij uitstek, voert me terug naar de aloude traditie uit mijn kindertijd: op bedevaart naar het Mariaoord Scherpenheuvel. Scherpenheuvel dus: een oord dat op één of andere manier blijft fascineren, al wordt het vaak afgedaan als een plek van al te eenvoudige volksdevotie. Een voettocht met een vriendin na het succesvol beëindigen van studies, een fietstocht met een vriend, een nachtelijke voettocht met dorpsgenoten op de vooravond van Hemelvaart, 15 augustus … . Scherpenheuvel een plaats van thuiskomen ‘in all seasons’.
De laatste jaren kan de bedevaarder er ook regelmatig in de Barokgang rechts van de basiliek een tentoonstelling van religieuze kunst bezoeken. Zo loopt er momenteel ‘Onze –Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel in de verbeelding’ – Vier eeuwen iconografie. Geen groots opgezet project maar wel een erg verzorgd en helder overzicht van de evolutie van het imago van Scherpenheuvel dat ten tijde van de Spaanse aartshertogen Albrecht en Isabella tot nationaal Mariaoord werd uitgeroepen.
De oudste bron met betrekking tot het genadebeeldje van Onze – Lieve – Vrouw – van Scherpenheuvel is het verslag van Filips Numan, secretaris en griffier van de stad Brussel (ca. 1550-1626). Zo leert de handige en piekfijn gelay-oute tentoonstellingsgids van Hans Geybels ons die de legende van het genadebeeld vertelt en vervolgens de iconografische geschiedenis behandelt in vijf hoofdstukjes : 1 Herders en bedevaarders, 2. De genezingswonderen, 3.Herders uit de Romantiek, 4. Aartshertogen, 5. De laatste decennia: terug naar het genadebeeld.
Wandelend door de Barokgang herkende ik veel devotionalia. De recentste artistieke projecten van May Claerhout (een wit gipsen beeldje 1997) en Geert Van der Borght (2004) waarmee gepoogd werd een moderne vormgeving van de devotionalia op gang te brengen, bleken echter geen succes. ’Nieuwe dingen zijn dikwijls het product van
een privé-initiatief en niet bestemd voor de massamarkt. Voor die bloedarmoede zijn diverse redenen. De alledaagse religieuze cultuur is een vrij conservatieve cultuur die graag vasthoudt aan overgeleverde iconografische modellen’, aldus Hans Geybels. De geschiedenis van de afbeeldingen van het genadebeeldje zal de senioren-bedevaarders zeker niet vreemd zijn. Toen ik een wit porseleinen beeldje zag met op Maria’s arm een Jezuskind zonder hoofd dacht ik ‘de tand des tijds’. Niet zo. De devotionalia geven een idee van de vragen, verzuchtingen en intenties die duizenden bedevaarders al eeuwenlang naar Scherpenheuvel brengen maar ook van de emoties waarvan sommige beeldjes het slachtoffer werden.
Het geheim van deze spirituele plek: de angst, de woede, het verdriet, de geborgenheid, de dankbaarheid, het geloof, de hoop, de wanhoop, de liefde, het vertrouwen, de solidariteit … kortom de vele gevoelens en verlangens waarmee ontelbare pelgrims doorheen de tijden in dit Mariaoord terecht konden en nog steeds onverminderd kunnen. Maria, een rijke en eenvoudige traditie van luisteren en in het hart sluiten.
Meer info over de tentoonstelling vindt u hier en de VRT Terzake – reportage: Scherpenheuvel 2.0: Mariamarketing of gezond verstand ?
Blauwkruikje 