We werken minder maar we hebben meer te doen. We hebben meer vrije tijd maar we slapen minder. Terwijl we klagen over de drukte, de gejaagdheid en de toename van burn-out, plannen we onze weekends vol met activiteiten. Kortom, we slagen er niet in om niets te doen, rusteloze wezens als we zijn. Of we rusten uit om daarna nog harder voort te doen.
Wie denkt dat alleen wij daarmee worstelen, heeft het verkeerd voor. Al eeuwenlang zoeken we een uitweg voor een probleem dat we zelf opzoeken: een gevuld leven waaruit het maximum is gehaald. Willen we begrijpen waarom wij vandaag worstelen met een gebrek aan tijd, dan moeten we beseffen dat het zoeken naar meer evenwicht in ons drukke leven, nooit de oplossing kan zijn, maar eerder een deel van het probleem. Zo niet valt nooit te verklaren waarom we verder doen met iets waarover we voortdurend klagen.
Daarom deze prangende vraag: hoe kan het nu dat we zeuren over onrust en ons tegelijk geen leven zonder tijdsdruk kunnen voorstellen? Als het dan toch zo hemels druk is, waarom slagen we er niet in niets te doen? Wie of wat houdt ons tegen? Welke complexe structuur is hier aan het werk? Over deze vragen ging de voordracht met als centrale thema’s: onrust, rusteloosheid en drukte, over verveling en niets doen. bron: Vlaamse Academici Mechelen
Waarom zou een goed leven een leven in evenwicht moeten zijn, vraagt Ignaas Devisch zich af. De observatie van de actualiteit toont ons dat we het te druk hebben en tegelijk ook die drukte blijken nodig te hebben. Wat zeggen de meeste analyses hierover? Het neoliberalisme wordt als schuldige aangehaald: een andere economie zou het probleem van de kaart helpen. Ook de iphone en de smartphone worden met de vinger gewezen en er bestaan talloze pleidooien voor ‘verlangzaming’ en trager leven.
Een blik in de geschiedenis leert ons echter dat het probleem niet nieuw is. In de 14de eeuw al werden de bronnen van rusteloosheid bij het ontstaan van de moderne samenleving gezocht. Modernisering ging hand in hand met versnelling; Hartmut Rosa, in de literatuur wel eens de ‘onthaastingsgoeroe’ genoemd, stelt dat we een explosie van ‘Weltopinionen’ beleven en te weinig tijd hebben om ze allemaal te benutten. Er is een samengaan van rusteloosheid en tegelijk een weglopen van verveling. Zelfs in 1893 Schreef Wilhelm Erb al ‘uber die wachsende Nervosität unserer Zeit’. En de moderne mens, zo werd onderzocht, slaapt gemiddeld anderhalf uur minder dan 150 jaar geleden.
De analyse van prof. Devisch komt hierop neer: de onrust wordt veroorzaakt door de natuurlijke drive in onszelf en de economie heeft die onrust versterkt maar niet de rusteloosheid op zich, die blijkt van alle tijden. We slagen er gewoon niet in niets te doen en daar is niets mis mee. Rusteloosheid is een bron van leven.
Als we even kijken naar dieper liggende processen dan kunnen deze drie worden aangehaald: versnelling, secularisatie en individualisering. Het time is money-principe is erg belangrijk: het kan nooit snel genoeg gaan maar het is niet het enige proces. Er is ook de verder schrijdende secularisatie die volgens Marianne Grönemeyer ‘das Leben als letzte Gelegenheit’ ziet. Modern leven wordt een leven zonder het perspectief van een hiernamaals. De dood komt voor het moderne individu ‘chronisch te vroeg’. Leven is dus maximaal alles benutten. In de moderne samenleving is goed leven alles uit het leven halen. En een derde proces, bestaat erin dat we minder werken maar steeds meer te doen hebben; individu zijn is constant aan jezelf werken. Ontevredenheid met onszelf zorgt ervoor dat drukte en onrust constant aanwezig zijn.
Bestaat er een remedie? Is de tijd zelf in handen nemen de oplossing?
We leven slechts één keer. Leven is dynamiek, beweging en rusteloosheid. Het is blij zijn met onze niet aflatende energie. Waarom zou er een evenwicht moeten zijn? Een mateloos leven is een leven met de drijfkracht, de wil om iets van dat leven te maken, zo besluit prof. Devisch zijn betoog.
Een interessante filosofische benadering van onze drukke, steeds snellere moderne samenleving die aantoonde dat onze rusteloosheid niet per se problematisch hoeft te zijn; dat mateloos leven in ieders bereik ligt en gelukkig kan maken, denkend aan o.a. Stéphan Hessels Indignez-vous! en escapee en D Day-veteraan Bernard Jordan.
Ignaas Devisch (1970) is professor in filosofie, medische filosofie en ethiek. Hij werkt als filosoof aan de Universiteit Gent en de Arteveldehogeschool en publiceert en spreekt regelmatig in binnen-en buitenland. Hij was 5 jaar gastonderzoeker aan Radboud Universiteit van Nijmegen. Begin 2016 verscheen bij De Bezige Bij zijn boek Rusteloosheid: pleidooi voor een mateloos leven. Zijn onderzoek gaat vooral uit naar vraagstukken over autonomie en verantwoordelijkheid in de gezondheidszorg.
Blauwkruikje 